Татарстан Республикасы Чүпрәле

муниципаль районы Түбән Чәке урта гомуми белем бирү мәктәбе.

“Игелек орлыклары чәчегез,

бәхет игеннәре игәрсез”

(Тәрбия өлкәсендә

Р. Фәхреддин хезмәтләре)

Татарстан Республикасы Чүпрәле

муниципаль районы Түбән Чәке урта гомуми белем бирү

мәктәбенең ана теле һәм әдәбияты укытучысы Нуртдинова Зөлфия

Иршат кызы.

Изгелек җирдә ятмый

Барыбыз да яхшылыкка мохтаҗ

Бу заманда бигрэк.

Яхшылыклы эшләү җиңел түгел,

Ә эшләргә кирәк!

Изгелек,мәрхәмәтлелек,шәфкатьлелек…

Ризаэддин Фәхреддин

Кеше

яшәгән

саен

бу

сүзләрнең

мәгънәсен

тирәнрәк

төшенә

бара.

Ул

сүзләрне

тормыш безнең күңелләребезгә язып куя, аларны мәңге җуелмаслык итәләр. “Изгелек ит тә

диңгезгә сал: халык белмәсә, балык белер”,- дигән борынгылар. Йөрәктән чыгып йөрәккә

барып җитә торган сыйфат- ул изгелек кылу.

“Изгелек орлыклары чәчегез”, - дигән

галимебез Р.Фәхреддин. Хәтта 2007 нче ел Татарстан Республика Президенты М. Шәймиев

указы белән Хәйрия елы дип игълан ителгән иде. “Хәйрия- нәкъ менә җәмгыятьне туплый

һәм

берләштерә

торган

идея.

Хәйрия

елында

бу

идеяны

тормышка

ашыру

өчен

мөмкинләребез

тагын

да

зуррак

булды,

чөнки

бу

мәсьәләгә

дәүләткүләм

игътибар

бирелде. Хәйрия елында гына түгел, һәрвакыт бер-беребезгә ярдәм итеп яшик”. “Без

булдырабыз!” ( М. Шәймиев).

Күңелең киң булса, бөтен илгә бер шырпы җитә ди халык. Киң күңеллелеккә ничек

ирешергә соң? Кешеләр тагын да игелеклерәк булсыннар өчен ни эшли алабыз? Ә бит

безнең халык бик күндәм һәм игелекле. Тик ни аяныч, язмыш тарафыннан кыерсыталган,

ярдәмгә мохтаҗлар да бар бит бүген. Алар безнең янәшәдә булырга, безнең мәктәптә

белем алырга, күршебездә яшәргә мөмкин. Без аларга игътибарлы , мәрхәмәтле һәм

шәфкатьле булырга тиеш.

“Кардәшеңә ачык йөз белән юлыгуың һәм су алырга килүче кардәшеңнең чиләгенә су

салуың да изгелек”, - дигән бит галимебез Р. Фәхреддин дә. Күп вакытлар узса да,

мәшһүр галимнәрнең исемнәре онытылмауның сере

нәрсәдә? Минемчә, тормышны, туган илеңне, туган халкыңны чиксез яратуда, халык

күңелендәге якты уйларны, йөрәгендәге тирән хисләрне сизә, күрә һәм иҗатында талантны

гәүдәләндерә алуда, табигать бүләк иткән шул талантны тынгысыз эш, тырыш хезмәт

аркылы үстерә баруда. Һәм, ахыр килеп, халык көченә ышану, аның иҗади байлыгыннан

урынлы файдалану, рух һәм илһам алуда, халыкның үз эчендә кайнап яшәүдә.

Сүзем, әсәрләре белән дистәләгән буынны илгә, милләткә тугрылыкка өндәп,

яктылык идеалларында тәрбияләгән Ризаэддин Фәхреддин турында.

Ризаэддин Фәхреддин

татар халкының иң мәшһүр улларының берсе. Гәрчә бөек шәхесләрне кемнәр беләндер

чагыштырып карау дөрес эш булмаса да, аның әдәбиятыбыз өчен куйган хезмәтләренең,

мирасының

зурлыгын

урысның

Лев

Толстое

белән,

күп

фәннәр

буенча

эшчәнлеген

итальяннарның Леонардо да Винчи белән куеп булыр иде.

Белем һәм тәрбия бирүдә мин үзем күренекле мәгърифәтче Ризаэддин Фәхреддин

хезмәтләренә таянам. Әхлак тәрбиясе бирүдә гаилә белән кулга-кул тотынып эшләү матур

нәтиҗәләр бирә. Гаилә – һәр җәмгыятьнең йөзе, милләтнең таянычы. Башка халыклар

кебек үк, татар халкы да, милләт булып оешуның беренче баскычы итеп гаиләне күргән.

Татар халкы элек – электән ярдәмчеллеге,

игелеклеге белән аерылып торган. Игелекле

эшнең иртәсе – киче юк. Татар авылларында күршегә булышып яшәү матур гадәткә

әйләнгән. Ярдәмләшү- атабыз Адәм заманыннан ук килгән күркәм гадәт. Ата-ана – гаилә

тоткасы,

балаларга

һөнәр

бирү,

аларны

мөстәкыйль

тормышка

әзерләү,

тискәре

йогынтылардан саклау, рухи һәм физик сәламәтлекләре турында кайгырту өчен җаваплы.

Гаиләдә татулык, бер-береңне аңлау, ярдәмчеллек, миһербанлылык кебек күркәм гадәтләр

хөкем сөрергә тиеш. Бу урында күпкырлы талант иясе – Ризаэддин Фәхреддиннең акыллы

сүзләрен искә төшерү яхшы булыр: “Гаилә өчен куела торган кагыйдәләрне элегрәк белеп,

вакыты җиткәндә аларны кулланган кешеләр үз гаиләләренең әдәп вә сәясәт хәлләрен

күркәм рәвештә төзерләр, икенче төрле әйткәндә, “гаилә” дип аталган кечкенә дәүләтне

идарә итү юлларын табарлар. Бу сәбәптән азмы-күпме яшәячәк гомерләре, хәтта мәшәкать

эчендә

булса

да,

рәхәт

үтәр,

санаулы

булган

сәгатьләре

дә

бәрәкәтле

булыр”..

Бала тирә - якны танып белергә дә иң башлап гаиләдә өйрәнә. Гаиләдән урамга, олы

дөньяга чыга. “Оясында ни күрсә, очканда шул булыр”, дигән мәкаль дә шуннан тугандыр,

күрәсең. Бала нинди генә нәселдән булуга карамастан, һәр гаиләнең үз тарихы бар, һәр

чәчәк, һәр үлән үзенчә үскән кебек, гаилә дә фәкать үзенчә тамыр җәя, үсә, ныгый. Һәр

гаиләнең үз эчке кануннары бар, үз тәртип-кагыйдәләре бар. Балалар – шул гамәлләрне

көзгедәй чагылдыручылар. Ата – анасы баласын авыруларга, картларга, күрше –күләнгә,

туганнарга

ярдәм

итәргә

өйрәтмәсә,

ул

башкаларга

карата

битараф

булачак.

Усаллык

яшәгән гаиләдә дә яхшы күңелле балалар үсми, анда дошманлык, көнчелек өскә чыга. Ә

өлкәннәргә, авыруларга хөрмәт белән карарга, ярдәм итәргә өйрәтсә, үзе яхшы үрнәк

күрсәтсә, бала мәрхәмәтле булып үсә.

Игелекле кеше − башка кешеләргә изгелек кылучы зат. Тирә-юньдәгеләргә

яхшылык эшләү һәркемнең кулыннан килми ул. Начарлыкны гына бик тиз эшләп була.

Аның өчен хәтта уйларга да кирәкми. Бүгенге көндә изгелек эшләүчеләр шактый күп.

Иглекле гамәлләр турында сүз кузгалгач, мин үзем турында да язып үтәсем килә.

Мин

кайчандыр белгән кешеләр арасында иң яхшысы ул минем күрше әбием иде. Хәзер инде ул

мәрхүмә. Аның ахирәткә күчкәненә 2 ай вакыт узды. Минем күңелемдә ул иң изге кеше

булып калды. Ул нәрсәсе белән искитәрлек яхшы иде соң? Үзенең тормышы белән.

Укымышлылыгы һәм сабырлыгы белән күңелемдә иң тирән урын алган кешеләрдән берсе

ул. Мин күрше, Нурия әбиемнән, 90 ел эчендә нәрсәләр кичердең, дип сораша идем. Аның

кайбер хикәяләре мине хәзер дә гел гаҗәпләндерә. Минем күрше әбием гомере буе авылда

яшәгән.

Колхозлашу

елларындагы

авырлыкларны

да

күп

күтәргән.

Ире

Бөек

Ватан

сугышына киткәндә, өч бала тотып калган. Иртәннән кичкә кадәр колхоз кырларында

эшләгәннәр. Ачлы-туклы яшәгәннәр. Гаилә зур, колхоз акча бирми, эшләгән өчен бераз

икмәк кенә бирә. Ә дәүләткә сөт тә, йон да, йомырка да тапшырырга, налоглар түләү өчен,

заемнарга язылу өчен акча да кирәк. Ул әле шуның өстенә үз туганнарына булышу һә

күрше күлән качыкларына ярдәм итүне дә икенче планга куймый. Алар өчен һәрвакыт

кайгырып яши. Шундый авырлыкларга түзеп тә, алар сынмаганнар. Сугышта бер аягын

калдырган күрше бабамны көтеп алган күрше әбием. Күрше бабам, бер аяксыз килеш тә,

пенсиягә чыкканчы колхозда балта остасы булып эшләгән, аннан соң да күрше-күләнгә,

авылдашларга йортлар салып, буралар бурап биргән. Сугыштан соңгы еллар да авыл

халкына җиңеллек алып килмәгән. Бер караганда, гади генә кебек тоелган вакыйгалар. Ә

шулар аша илебезнең тарихын, халкыбызның язмышын ничек тулы аңларга була бит.

Дөреслекләрдән дә аңламаган күп нәрсәләрне мин нәкъ менә күрше әбием сөйләгән

истәлекләрдән аңладым. Ул үзенең томыш иптәшен җирләгәннән соң, ике ир баласын да

җир куенына сыендыра. Янында калган бер ир баласы аңа карата игътибарын киметеп,

эчкечелек юлына баса. Ә күрше әби үзлегеннән дин юлына кереп, авылыбызны нурга

күмә. Үз гомерен ак әби , абыстай булып үткәрә. Мин аңа һәрвакыт ярдәм итеп, хәлен

белешеп, һәр көн иртән: “Нурия әби, ни хәлләрең бар, тордыңмы”, - дип шалтырата идем.

Мәктәптән кайтуга пешергән ризыкларымны алып, аның хәлен белергә ашыга идем. Ул да

мине

үз

баласын

көткәндәй

сагынып,

көтеп

ала

иде.

Минем

шатлыкларым

булганда

шатланып, кайгыларымны уртаклашырга һәм киңәшләрен бирергә ашыга иде. Шулай

бергә – бергә яшәгәндә 90 яшен тутыргач, аның белән күңелсез хәл булды. Ул егылып,

урын өстендә калды. Мин һәр көн иртән аның янына барып, беренче ярдәм күрсәтергә

вакыт таба идем. Шулай 4 ай вакыт узып китте. 27 нче октябрь көнендә мәктәптән кайтып,

аның янына ашыктым. Бу җомга көн иде. Мин килеп керүгә ул минем кулымда җан тәслим

кылды. Минем кайтканымны гына көтеп торган бичаракаем!.. Шулай итеп без аны соңгы

юлга озаттык. Мин

үземнең эшләгән эшләремне игелекле гамәлләр колганмын дип

уйлыйм. Минем бу гамәлләремне үземнең балам да, мин укыткан балалар да күреп

тордылар. Алар өчен бу күркәм гамәл булып калыр дип уйлыйм. Минем бу игелекле

гамәлләр

кылуым,

миңа

әти-

әни

тәрбиясеннән

бирелгәндер

дип

уйлыйм.

Әйе, кешеләрне бизи торган күркәм холыкларының берсе ‒ ата-анага яхшы мөнәсәбәт,

туганнарга, дусларга олыларга һәм күрше-күләнгә карата изгелекләр кылу. Аллаһы тәгалә

әйткән: «Без кешегә ата - анасына карата ихтирамлы булырга боердык. Әгәр син исән

чакта аларның берсе яки икесе дә картлыкка ирешсәләр, син аларга «уф» та димә гел вә

каһәрләмә, кәефләрен җибәрмә, бәлки, аларга һәрвакыт йомшак вә мөлаем сүзләр сөйлә

гел! Вә аларга шәфкать итеп, рәхим канатларыңны җәй гел! Вә әйт: «Ий Раббым, алар

мине кечкенә чагымда мәрхәмәт белән үстергәннәре кебек, Син дә аларга дөнья да һәм

ахирәттә шәфкать кыйл!»

Р.Фәхреддин, дин белгече буларак, әлбәттә, Коръән аятләре белән таныш була. Һәм

шуларга

таянып,

ул

үзенең

үгет-нәсыйхәтләрендә

түбәндәге

киңәшләрен

бирә:

«Әй,

хөрмәтле балалар! Сезнең ата вә аналарыгыз сезгә иң авыр вә мәшәкатьле хезмәтләрен

иттеләр вә һаман да итәләр. Һәрвакыт сезнең өчен Аллаһы тәгаләгә ялваралар вә дога

кылалар.

Моның

өчен

һәрникадәр

аларның

хезмәтләренә

катышмавыгыз

вә

мәшәкатьләренең хакын үтәвегез мөмкин булмаса да, һаман аларга хөрмәт күрсәтүче

булыгыз.”

Минем

теләгем

бер

–

һәркөн

яхшылык

кылырга

омтылыйк!

Әйләнә-тирәдәгеләр

арасында безнең ярдәмгә – ягымлы йөзебезгә, җылы сүзебезгә мохтаҗ булганнар бар бит!

Игелек эшләр өчен әллә кая йөрисе түгел, ә тирә-ягыңдагыларга игътибарлы гына булырга

кирәк.

Яхшылык, игелеклелек сыйфатларын балачактан ук тәрбияләргә кирәк. Кеше,

киләчәккә омтылып, яхшылыкка таянып яшәргә тиеш, дип уйлыйм мин.

Үземә, якыннарыма, бөтен илемә яхшылыклар, игелекле гамәлләр генә телим мин.

Дусларым, Сез дә изге гамәлләр эшләргә ашыгыгыз!

Әдәбият исемлеге:

1. Балаларга үгет-нәсыйхәт. ‒ Казан: «Дом печати», 2001.

2.

Мәшһүр

мәгърифәтче-галим,

педагог

Ризаэддин

Фәхреддин

мирасын

укыту-тәрбия

процессында файдалану. II кисәк. ‒ Казан: «Школа», 2006.

3.

Мәшһүр

мәгърифәтче-галим,

педагог

Ризаэддин

Фәхреддин

мирасын

укыту-тәрбия

процессында файдалану. IV кисәк. ‒ Казан: «Школа», 2008.

4. Мәшһүр мәгърифәтче-галим, педагог Ризаэддин Фәхреддин мирасын укыту –тәрбия

процессында файдалану. V кисәк. ‒ Казан: «Школа», 2009.

5. Фәхреддин Р.Р. Җәвамигуль ‒ кәлим шәрехе/ Р.Р. Фәхреддин. ‒ Казан: «Рухият », 2005..

6. Шаһиев Р.Ш. Ризаэддин Фәхреддиннең иҗади мирасы. ‒ Казан: «Школа», 2007.