Государственное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Чурапчинская республиканская спортивная средняя школа-интернат олимпийского резерва им. Д.П.Коркина»

МО «_______________ улус» Республики Саха (Якутия)»

«Рассмотрено»

Руководитель МО учителей нач.классов

_________________/_____________/

Протокол №

от « » _________- 2017 г.

«Согласовано»

Заместитель директора по УР

_______________/______________/

Протокол №

« »___________2017г.

«Утверждаю»

Директор ГБОУ

_____________/______________/

Приказ №

от « » _________2017г.

Рабочая программа по родному языку

2 класс

2017-2018 учебный год

Учебник: Захарова Л.В., Тимофеева В.А., Потапова С.Е. уо д.а. Саха тыла. 2 кылаас- Дьокуускай:

Бичик, 2014.

Количество часов в неделю: 3 часа

Всего часов: 102 часа

Учитель: ___________________

Иһинээӄитэ

1.

Быһаарыы сурук

2.

Үөрэх предметин өйдөбүлэ

3.

Үөрэх былааныгар үөрэх предметин миэстэтэ

4.

Үөрэх предметин ис хоһооно

5.

Үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ

6.

Халандаарнай - тематическай былаан

7.

Үөрэх предметин материальнай-техническэй хааччыйыы

8.

Туһаныллыбыт литература

1.Быһаарыы сурук

«Саха тыла» предмети үөрэтэргэ оноһуллубут улэлиир бырагыраамма Тѳрѳѳбүт тыл : үлэлиир бырагыраамма : 1-4 кылаас /

ааптардар: С.С.Семенова, Н.Н.Васильева, М.Ф.Кронникова; Саха Өрѳсп.Үѳрэҕин мин-бэтэ. – Дьокуускай : Бичик, 2013. – 56с. – («Саха

оскуолата» систиэмэтэ) тирэ5ирэн оноьулунна.

Үөрэтэр кинигэлэр, пособиелар:

- Захарова Л.В., Тимофеева В.А., Потапова С.Е. уо д.а. Саха тыла. 2 кылаас- Дьокуускай: Бичик, 2014.

- С.С.Игнатьева Саха тылыгар тестэр:1-4 кылаас- Дьокуускай: Бичик, 2009.

- А.А.Семенова, Н.Е.Хаптасова Алын кылаастарга диктант, изложение хомуурунньуга- Дьокуускай: Бичик,1999.

Үөрэх бырагыраамата Федеральнай государственнай үөрэх стандардыгар, "Россия гражданинын лиичинэһин сиэрин- майгытын

сайыннарыыга уонна иитиигэ кэнсиэпсийэтигэр", үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүктэригэр оло5уран сурулунна.

2. Үөрэх предметин өйдөбүлэ

Тереебут тыл — келуенэттэн келуенэ5э бэриллэр ханнык ба5арар норуот улуу нэьилиэстибэтэ, киьи аймах ытык ейдебуллэриттэн

(сыаннастарыттан) биирдэстэрэ. Тереебут тыл — о5о5о тулалыыр эйгэтин кыра5атык билэр-керер, чугас дьонун-сэргэтин кытта

истицник бодоруьар, иэйиитэ уьуктар, ейе-санаата сайдар, ебугэтин уерэ5ин утумнуур сурун эйгэтэ.

Ол иьин о5ону кыра сааьыттан о5о тэрилтэтигэр, оскуола5а тереебут тыл иитии-уерэтии сурун ирдэбил быьыытынан билиниллэн,

Рсссийскай Федерация уонна Саха Республикатын уерэххэ уонна тылга сокуоннарыгар ити ейдебул туспа ыстатыйанан киирэн, быраап

быьыытынан кемускэллээх, билицци усулуобуйа5а угус норуот тыла чел туруктаах хааларыгар тирэх буолар.

Саха Республикатыгар саха тылын тереебут тыл быьыытынан уерэтии 1922 сыллаахтан тиьигин быспакка, угус оскуола5а угэскэ

кубулуйан, уопсай уерэхтээьин о5ону сайыннарар биир сурун предметин быьыытынан билиниллэр. Ити кэм устатыгар сэбиэскэй да,

билинтги да кэмцэ орто уерэх систиэмэтигэр буолбут араас реформалар сыалларыгар-соруктарыгар сеп тубэьиннэриллэн, уерэтии

таьыма, хайысхата, ис хоьооно сайдан иьэр.

Билигин тереебут тыл, федеральнай государственнай уерэх стандартын (ФГУЕС) ирдэбилинэн, уопсай уерэхтээьин булгуччулаах

чааьыгар киирэн, базиснай уерэх былааныгар (федеральнай) миэстэтэ, уерэтиллэр чааьа чопчу ыйыллан уерэтиллэр таьыма урдээтэ.

Алын

суьуех

оскуола

таьымыгар

тереебут

тылы

уерэх

предметин

быьыытынан

уерэтиигэ

тумук

ирдэбили

эмиэ

федеральнай

гесударственнай уерэх стандарда суруннуур.

Ити ааттаммыт докумуон быьыытынан, начаалынай уерэхтээпин таьымыгар нуучча уонна тереебут тылы уерэтиигэ тэц таьымнаах

тумук ирдэнэр. Тереебут тыл атын уерэх предметтэрин кытта бииргэ о5о личность быьыытынан сайдыытын хааччыйыахтаа5а этиллэр,

ону сэргэ урукку еттугэр ирдэммэт саца булгуччулаах ирдэбили — уерэнээччигэ уерэх дэгиттэр дьайыыларын ицэриини киллэрэр.

Уерэх предметин сыала уонна соруга:

Начаалынай оскуола5а тереебут тылы уерэтии предметэ атын уерэх предмэттэрин ортотугар уерэнээччи тылын-еьун уонна ейун-

санаатын сайыннарар, сурун уерэнэр уеруйэ5и ицэрэр кыа5ынан бас-кес балаьыанньаны ылар предмет буолар. Онон бу предмети

уерэтии таьымыттан саха оскуолатыгар начаалынай уерэхтээьин уопсай туруга уерэнээччи салгыы сурун оскуола5а ситиьиилээхтик

уерэнэрэ тутулуктаах.

О5о начаалынай оскуола5а уерэнэр сааьыгар билиитэ-керуутэ, тыла-еье уонна санаата тэтимнээхтик сайдар, иэйиитэ уонна саныыр

санаата судургутук олохсуйар буолан, тереебут тылы бу кэмцэ кичэйэн уерэтии — норуот тыла чел туруктаах буолан, кэнчээри ыччакка

улуу нэьилиэстибэни тириэрдэргэ олус суолталаах.

Этиллибиккэ оло5уран, тереебут тылы уопсай уерэхтээьин алын суьуех таЬымыгар уерэтии сыалын ус хайысха5а араарыахха сеп:

1)

уерэнээччигэ тереебут тыл туьунан билиини аан дойду туьунан научнай билии быстыспат сор5отун быьыытынан ицэрии, тыл

уерэ5ин сурун балаьыанньаларын билиЬиннэрии, онно оло5уран, о5о билэр-керер, толкуйдуур кыа5ын сайыннарыы;

2)

уерэнээччи дьону-сэргэни кытта тереебут тылынан бодоруьар уеруйэ5ин, саца (тыл) култуурата киьи уопсай култууратын

быстыспат сор5ото буоларын туьунан ейдебулгэ тирэ5ирэн, саца (тыл) араас керуцэр (кэпсэтии, суруйуу, аа5ыы, ейтен о.д.а.)

уерэтэн, салгыы сайыннарыы;

3)

уерэнээччигэ

тереебут

тыл

норуот

ытык

ейдебуллэриттэн

биирдэстэрэ

буоларын

быьыытынан

ураты

харыстабыллаах

сыьыаны ицэрии, хас биирдии киьи ийэ тылын сайыннарар иэстээ5ин ейдетуу.

Тереебут тылы начаалынай оскуола5а уерэтии сыала маннык сурун соруктары быьаардахха ситиЬиллэр:



дьону-сэргэни кытта бодоруьар сана (тыл) сурун керуцнэрин уерэнээччигэ уерэх дэгиттэр дьайыыларын ицэриини

кытта бииргэ алтыьыннаран уерэтии;



тыл (саца) — бодоруьуу сурун ньымата диэн тутаах ейдебулгэ тирэ5ирэн, уерэнээччи кэпсэтэр уонна санаатын толору

этэр (тыл этэр), суруйар уеруйэ5ин сааьыгар сеп тубэьиннэрэн сайыннарыы;



тыл уерэ5ин билиитигэр, сурук-бичик култууратын терут ейдебуллэригэр оло5уран, уерэнээччи тереебут тылын

литературнай нуорматын тутуьарын, ал5аьа суох сацарарын уонна суруйарын ситиьии;



тыл уерэ5ин сурун салааларын (лексика, фонетика, морфология, синтаксис, тиэкис) туьунан уопсай ейдебулу ицэриигэ

тирэ5ирэн, уерэнээччи толкуйдуур дьо5урун сайыннарыы, сааьыгар сеп тубэьиннэрэн, ей улэтин дьайыыларыгар

уерэтии;



тереебут тылы билии, харыстааьын, сайыннарыы сурун ньымаларыгар уерэтии. Саха оскуолатыгар нуучча тылын

уерэнээччи тереебут тылга ылбыт билиитигэр, ицэриммит уеруйэ5эр уонна сатабылыгар тирэ5ирэн уерэтии —

билигин олохсуйбут ейдебул, бастыц учууталлар угэскэ кубулуйбут уерэтэр ньымалара. Онно тирэ5ирэн, ФГУЕС

уерэнэргэ уерэтэр сурун балаьыанньатыгар уонна ирдэбилигэр оло5уран, тылга тирэ5ирэн нуучча тылын уерэтиини

саца таьымна таьаарар кэм кэллэ.

Тереебут тылы начаалынай оскуола5а уерэтии уерэнээччи нуучча тылын кэбэ5эстик ылынарын хааччыйар, нуучча тылыгар тыл

уерэ5ин угус уопсай балаьыанньаларын эбэтэр уруттаан уерэтэри лаппа а5ыйатан, учуутал уерэх чааьын о5о нууччалыы сацатын

сайыннарыыга аныыр усулуобуйатын уескэтиэхтээх. Онон саха оскуолатыгар нуучча тылын уерэтии хаачыстыбатын тупсарыыга

усулуобуйа уескэтии — тереебут уерэтии хос сыала-соруга.

3.

Үөрэх былааныгар үөрэх предметин миэстэтэ

Саха тылын уерэтии чааьа начаалынай уерэхтээьини суруннуур уопсай уерэхтээьин бырагырааматыгар (Примерная основная

общеобразовательная программа начальног общего образования) бэриллэр тереебут тылынан уерэнэр кылаастарга аналлаах базиснай

уерэх былаанын 3 барыйааныгар тирэ5ирэн быьаарыллар. Уерэх тэрилтэтэ бэйэтин уерэ5ин бырагырааматын, былаанын оцосторугар

онно баар булгуччулаах часка киирбит предметтэр чаастарын тутуьара ирдэнэр. Онно эбии уерэх былаанын талар чааьыттан бэйэтэ

керен, ханнык ба5арар предмеккэ чаас эбэрэ, эбэтэр атын предмети эбии уерэтэрэ кецул.

Ити ыйыллар базиснай уерэх былааныгар нуучча уонна тереебут тылы уерэтии чаастарын ахсаана тэцнэнэн, ордук государственнай

статустаах тереебут тыл урдук таьымца уерэтиллэригэр усулуобуйа тэриллибитэ кестер. Ону сэргэ тереебут тылы уерэтии нуучча

тылын уерэтиигэ тирэх буоларын ситиьэр туьуттан уерэх матырыйаалын аттарарга табыгастаах балаьыанньа уескуур.

Уерэх федеральнай базиснай былаанын уьус барыйааныгар оло5уран, саха оскуолатын начаалынай кылаастарыгар тереебут тылы

уонна литературнай аа5ыыны уерэтиигэ холбоон нэдиэлэ5э 21 чаас бэриллэр: 1 кылааска — 5 чаас, 2 кылааска — 5 чаас, 3 кылааска —

6 чаас, 4 кылааска — 5 чаас. Бу чаастартан тереебут тылы уерэтиигэ 1 кылааска — 3 чаас, 2 кылааска — 3 чаас, 3 кылааска — 3 чаас, 4

кылааска — 3 чаас бэриллэр.

Саха тыла уерэх предметигэр уерэтиллэр матырыйаал 2 кылааска маннык наарданна:

Нэдиэлэ5э 3 чаас. Сылга 102 чаас.

1 чиэппэр – 27 ч.

2 чиэппэр – 21 ч.

3 чиэппэр – 30 ч.

4 чиэппэр – 24 ч.

4. Үөрэх предметин ис хоһооно

Начаалынай оскуола5а тереебут тылы уерэтии уопсай уерэхтээьин систиэмэтигэр саха тылын уерэтэр предмет быстыспат сор5ото,

«Филология» уерэх уобалаьыгар терут буолар сурун куурус буолар. Онон уерэтии сыала-соруга, тутула, ис хоьооно уонна тумук

ирдэбилэ урдуку кылаастарга тереебут тылы сэргэ атын филологическай предметтэри уерэтиини кытта алтыьыннаран-ситимнээн

торумнанар.

Тереебут тылы начаалынай оскуола5а уерэтии маннайгы кылааска «Бодоруьарга уерэнэбит» диэн сана киирэр салааттан са5аланар,

ол кэнниттэн «Грамота5а уерэтии» диэн угэс буолбут аа5арга уонна суруйарга уерэтэр салаа «Аа5арга уонна суруйа уерэнэбит» сана

аатынан уерэтиллэр. Бу кэмнэ уерэх былааныгар тереебут тыл уонна литературнай аа5ыы чаастара бииргэ бэриллэллэр. «Аа5арга уонна

суруйарга уерэнэбит» салаа кэнниттэн биирдэ тереебут тыл уонна литературнай аа5ыы предметтэрэ тус-туспа уерэтиллэллэр. Ити

кэмтэн ыла начаалынай оскуола5а тереебут тыл предметин сурун ис хоьоонун тиьиктээхтик уерэтии са5аланар.

Тереебут тылы начаалынай оскуола5а уерэтии ис хоьоонун сурун хайысхалара уерэтии тумук ирдэбилин уонна сыалын-соругун

ситипэргэ аналлаах тутаах научнай балаьыанньалартан тацыллар. Ити ирдэбилгэ оло5уран, тереебут тылы уерэтии хоьоонугар маннык

сурун научнай хайысхалар киирэллэр:

•

Бодоруьуу култуурата.

•

Сана керунэ (виды речевой деятельности): истии, санарыы, аа5ыы, суруйуу.

•

Тыл уерэ5ин тутаах салааларын туьунан уопсай ейдебулэ: фонетика, лексика, морфология, синтаксис.

•

Сурук-бичик култуурата: таба суруйуу уонна сурук бэлиэтэ.

•

Ситимнээх сананы сайыннарыы (тиэкис туьунан сурун ейдебул).

Сурун хайысхаларга киирбит тиэмэлэр ис хоьоонноро начаалынай оскуола уерэнээччитин сааьын уратытын, ейун-санаатын кыа5ын,

билэр-керер дьо5урун учуоттаныллыахтаахтар.

БодоруЬуу култуурата

Дьону кытта бодоруьуу араас керунэ: кэпсэтии, сэьэргэьии, субэлэьии, сепсеьуу. Тылы бодоруьуу сурун ньыматын быЬыытынан

арыйыы: бодоруьууга сана (вербальные средства общения) уонна туттуу-хаптыы (невербальные средства общения) суолтата. Санарыы

уонна истин култууратын, кэпсэтии сиэрин тутуьуу.

Саца керунэ: истии, сацарыы, аа5ыы, суруйуу

Истии. Дьону кытта бодоруьууга (кэпсэтиигэ) истии култууратын тутуьуу. Кэпсэтии сыалын-соругун, дьон этэр санаатын, кэпсэтии ис

хоьоонун

ейдееьун.

Сахалыы

араас

тиэкиьи

истии,

сурун

ис

хоьоонун,

бол5ойуллуохтаах

тугэннэрин

истэн

сиьилии

ылыныы,

истибиккэ оло5уран тус санааны уескэтии. Истибиттэн туьааннаа5ы, суолталаа5ы сурунуу, былаан оноруу, анал бэлиэлэри туьанан, ис

хоьоонун, тутулун исхиэмэнэн кердеруу.

Аа5ыы. Сахалыы араас тиэкиьи сахалыы сана интонациятын, терут дор5оон этиллиитин тутуьан, тэтимнээхтик аа5ыы. Тиэкиьи туох

сыаллаах-соруктаах аа5артан керен, аа5ыы араас керунун сатаан туьаныы (уерэтэр аа5ыы, билсиьэр аа5ыы, сорудахтаах аа5ыы, о.д.а.).

Аа5ыы кэмигэр тиэкис сурун санаатын ейдееьун, наадалаах, туьалаах информацияны араарыы. Аахпыт тиэкис сурун ис хоьоонугар тус

сыанабылы (сыьыаны) сатаан этии. Тиэкистэн синонимы, сомо5о домо5у, туелбэ тылы, ойуулуур-дьуьуннуур ньыманы туттуу бастын

холобурун булуу, анаан бол5ойуу, аахпыты кэпсииргэ туьаныы. Аа5ыллар тиэкистэн билбэт, ейдеебет сана тыллары тылдьыттан булуу.

Ааптар санаатын, иэйиитин биэрэригэр тиэкис тутулун, этии арааьын хайдах туьаммытын быьаарыы. Аа5ыыга тиэкис интонациятын,

туонун сурун санаа5а сеп тубэьиннэрэн таба тайаныы.

Сацарыы

(дор5оонноох

саца).

Кэпсэтии

сиэрин,

санарыы

култууратын

тутуьуу.

Дьону

кытта

табан

кэпсэтии.

Кэпсэтиини

то5оостоохтук ке5улээьин, са5лааьын, сал5ааьыгын, тумуктээьин. Саныыр санааны толору, сиьилии тириэрдэр инниттэн кэпсэтии

сыалыгар-соругар, ис хоьоонугар сеп тубэьэр сахалыы тылы-еьу, ойуулуур-дьуьуннуур ньымалары таба туьаныы. Санарыы кэмигэр

туттуу-хаптыы бэлиэтин невербальное общение) то5оостоохтук туттуу. Сана тиибин арааьын (ойуулааьын, сэьэргээьин, тойоннооьун)

туттан тыл этии. Кэпсэтии, тыл этии тугэниттэн дор5оону кууьурдэн-сымнатан, урдэтэн-намтатан, уьатан, куолас толбонун, эгэлгэтин

туьанан истээччигэ тус сыьыаны, иэйиини тириэрдии. Этэр санааны сааьылаары эбэтэр тустаах ейдебулу истээччигэ тоьо5олоон

тиэрдээри то5оостоох миэстэ5э анал тохтобуллары (паузаны) сатаан туьаныы. Тугэниттэн керен, санарыы тэтимин сепке талыы.

Суруйуу (суругунан саца). Сурук-бичик култууратын тутуьуу. Тупса5ай буочарынан ыраастык суруйуу. Тиэкиьи устуу, истэн суруйуу

(диктант). Саныыр санааны суругунан сиьилии тириэрдии. Аахпыттан суруйуу (изложение). Дьиэ кэргэн, чугас таптыыр дьарык,

айыл5а, кыыллар тустарынан, ону таЬынан айымньы, хартыына, киинэ ис хоЬоонун, экскурсиява, быыстапка5а сырыы туЬунан тэттик

тиэкистэри суруйу у (ейтен суруйуу). Суругунан улэ5э синоним тыллары, сомо5о домо5у, онтон да сахалыы ойуулуур-дьуьуннуур

ньымалары туттуу. Тиэкис тутулун, сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылатын тутуЬуу.

Тыл уерэ5э

Тереебут тылбыт — саха тыла. Саха омук уескээбит, сайдыбыт историята. Саха — туур тыла. Саха тылын уруулуу тыллара. Тереебут

тыл киьи оло5ор суолтата.

Дор5оон уонна таба санарыы. Сана дор5оонун ейдебулун, сахалыы дор5оон арааьын билии. Тереебут тылын дор5ооннорун, ордук

чуолаан

сахалыы

ураты

дор5ооннору

(уьун-кылгас

аьа5ас

уонна

хоьуласпыт,

сэргэстэспит,

маарыннаьар

бутэй

дор5ооннору,

дифтоннары, h, нь, мурун, й, 5 дор5ооннору) арааран истии, чуолкайдык, таба нуорматын тутуьан санарыы. Саха тылыгар киирии

тыллары уксун сахатытан, аьа5ас дор5ооннор дьуерэлэьиилэрин сокуонун тутуьан санарыы. Тылы дор5оонун састаабынан ырытыы.

Лексика. Норуот тылын туьунан уопсай ейдебулу, терут уонна киирии тыл уратыларын билии. Литературнай тыл суолтатын билии,

нуорматын тутуьуу. Тыл лексическэй суолтатын быЬаарыы. Хомуур суолталаах, туелбэ тыл, биир уонна элбэх суол-тыллар, кеспут

суолталаах тыллар, омоним, антоним, синоним (харыс тыллар, метафоралар, сомо5о домох) ейдебуллэрин билии, тиэкистэн булуу,

санарар сана5а туттуу. Быьаарыылаах тылдьыт арааЬын сатаан туьаныы, тыл суолтатын тылдьыттан булан быьаарыы.

Графика. Сурук сайдыытын бэлиэ тугэннэрин билсии, киьи оло5ор суолтатын ейдееьун. Сахалыы сурук-бичик сайдыытын историятын

билии. Дор5оон буукубаларын таба ааттааьын. Буукубалары суруллар ньымаларынан холбоон, ыраастык, тэтимнээхтик илиинэн

суруйуу. Сурукка туттуллар атын бэлиэлэри, ейдебуллэри (абзац, кеьеруу бэлиэтэ, тыл икки арда (пробел)) сепке туттуу. Сахалыы

алпаабыт бэрээдэгин билии. Араас тылдьытынан, ыйынньыгынан, каталогунан улэлииргэ алпаабыты сепке туьаныы. Компьютерга

сахалыы шрибинэн тиэкиьи тэтимнээхтик бэчээттээн суруйуу.

Морфология. Тыл састааба диэн ейдебулу, тыл уларыйар уонна уескуур ньыматын билии. Сана чааьын туьунан уопсай ейдебулу билии.

Сана чаастарын беле5е: ааттар (аат тыл, да5ааьын аат, ахсаан аат, солбуйар аат), туохтуурдар (аат туохтуур, сыьыат туохтуур, тус

туохтуур),

сыьыат,

кеме

сана

чаастара,

сана

аллайыы.

Тылы

састаабынан

ырытыы

(тыл

оло5о,

сыьыарыыта).

Тыллары

сурун

бэлиэлэринэн (грамматическай халыыптарынан) белехтееьун, ырытыы. Санарар сана5а тыл литературнай нуорматын тутуьуу.

Синтаксис. Этии уонна тыл ситимэ уратыларын, этии арааьын (сэьэн, ыйытыы, кууьурдуу) билии. Тэнийбит уонна тэнийбэтэх этии,

судургу уонна холбуу этии, сирэй сана, ойо5ос сана, диалог, туьулуу ейдебуллэрин билии, этиигэ, тиэкискэ арааран булуу, бэйэ этиитин

толкуйдааьын. Этиини таба интонациялаан аа5ыы, сурукка саца дэгэтин сурук бэлиэтинэн араарыы. Этии чилиэнинэн ырытыы.

Сурук-бичик култуурата

Таба суруйуу. Таба суруйуу сурук-бичик култуурата буоларын ейдееьун. Уьун аьа5ас дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт, сэргэстэспит,

маарыннаьар

бутэй

дор5ооннору,

саха

тылыгар

киирии

дор5ооннору

таба

суруйуу.

Сахалыы

араастык

этиллэр

тыллар

таба

суруллуулара тыл терут сокуоннарыттан тахсалларын, норуокка уеруйэх, угэс буолбут нуормаларыгар оло5уралларын

ейдееьун,

харыстабыллаахтык сыьыаннаьыы. Киэнник, элбэхтик туттуллар эбэтэр сахалыы этэргэ табыгастаах киирии тыллары сахатытан

суруйуу. Тылбаастанар эбэтэр саха тылынан бэриллэр кыахтаах нуучча тылларын сахалыы солбугунан биэрии. Олохторо нууччалыы

суруллар киирии тыллар сыьыарыыларын таба суруйуу.

Сурук бэлиэтэ. Сурук бэлиэтэ — тыл култууратын сор5ото буоларын, киьи санаатын чуолкайдыырга, иэйэр иэйээни сурукка биэрэргэ,

суругу-бичиги тупсарарга биллэр-кестер туьалаа5ын, тиэкис ар5ам-тар5ам барбатын, ыьыллыбатын, биир сомо5о сибээстээх буоларын

хааччыйарын ейдееьун. Тылын ордук тупса5ай тутуллаах, этигэн бэргэн буоларыгар сахалыы этии, сурук бэлиэтин арааьын (араарар,

тоьо5олоон бэлиэтиир) сатабыллаахтык туттуу.

Ситимнээх сацаны сайыннарыы

Туох сыаллаах-соруктаах санарарын-суруйарын чуолкай ейдеен (тиэмэ, сурун санаа), дьон ейугэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын

сааьылаан, араас тиэкистэри холкутук санарыы-суруйуу (истэн суруйуу, ейтен суруйуу, о.д.а.). Тиэкис сурун санаатыгар оло5уран,

тиэкиьи таба ааттааьын. Тиэкис тиибиттэн керен (сэьэргээьин ойуулааьын, тойоннооьун), тиэкис тутулун тутуьар (киириитэ, сурун

чааьа, тумугэ), былаанын онорор (кылгас, тэнийбит), кэрчик тиэмэлэргэ бытарытыы. Тыл туттуллар уратытын, дэгэтин учуоттаан,

сахалыы

тутуллаах

этиилэри

(логичность

речи),

ойуулуур-дьуьуннуур

ньымалары,

тыл

баайын

(богатство

речи)

сепке

туттар

(уместностъ речи ).

Иккис кылааска саха тылын уруогар маннык сурун тиэмэлэр уерэтиллэллэр:



АЬа5ас дор5ооннор уонна буукубалар



СуЬуех



Тыл.



Этии



ТИэкис

Тиэмэ

аайы тумуктуур

уруок

ыытыллар.

Манна

о5олор

тест

толороллор.

Тест-

бу

уерэннээччи

билиитин-керуутун,

таЬымын

бэрэбиэркэлииргэ аналлаах билии-керуу тиЬигин улэтэ. Тест сыала-соруга:



уерэнээччи бэйэтин билиитин-керуутун, ейун-санаатын таЬымын билэригэр кеме;



уерэнээччи толкуйдуур дьо5урун сайыннарарыгар кеме;



cаха тылын уерэтии туругун билгэлээЬин;



уерэнээччи программа5а, уерэх кинигэтигэр эрэ киирбит матырыйаалы уерэтиинэн муцурдаммакка, бэйэтэ ессе дирицэтэн эбии

дьарыктанарыгар ке5улээЬин.

Тургутук тестэри туттуу:

- уерэх бириэмэтин кедьуустээхтик туЬанарга кемелеЬер;

- о5о билиитин таЬымын таба сыаналааЬыны хааччыйар;

- биирдиилээн о5ону кытта улэни кедьуустээхтик тэрийэргэ кыах биэрэр.

О5о ейун сайыннарар араас сорудахтар, таабырыннар, ребустар, ордук тылы булуу, ес хоґооннор, чабыр5ах, кроссворд уруок аайы

бэриллэллэр. Маны таЬынан тыллар суолталарын тылдьыт кеметунэн быЬаараллар.

5. Үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ

Ытык ейдебуллэри уерэх предметин ис хоьоонугар киллэрии

Начаалынай кылааска саха тылын уерэтии о5о5о ытык ейдебуллэри (духуобунай сыаннастары) ицэриигэ улахан суолталаах. Киьи аймах

уйэлэртэн уйэлэргэ ере тутан илдьэ кэлбит ытык ейдебуллэрэ (духуобунай сыаннастара) тереебут тыл эгэлгэтигэр, кэрэтигэр сецеллер.

Ол

курдук

уерэтии

ис

хоьоонугар

тыл

уерэ5ин

сурун

хайысхаларын

сэргэ

уруок,

кэпсэтии

(бодоруьуу)

тиэмэтин,

уерэтии

матырыйаалын быьыытын тереебут дойду, ийэ дойду, тереебут тыл, айыл5а, улэ, терут дьарык, ыал, дьиэ кэргэн айымньы уонна кэрэ

эйгэтэ, кенул, кырдьык, утуе санаа, киьи аймах, аан дойду омуктарын тылларын уонна култууратын эгэлгэтин курдук ытык ейдебуллэр

(духуобунай сыаннастар) киириэхтээхтэр.

Ытык ейдебуллэри инэрии тумугэ

(личностные результаты)

Саха тылын оскуола5а уерэтии кэмигэр о5о маннык ытык ейдебуллэри (духуобунай сыаннастары) инэриннэ5инэ тереебут тыла

сайдарыгар бэриниилээх, эппиэтинэстээх буоларыгар, бэйэтин кыа5ын толору туьанарыгар эрэниэххэ сеп.

Тереебут тыл — омугу сомо5олуур тыл буоларын ейдуур.

Тереебут тыл терут айылгыта, уйэлээх угэьэ, этигэн кэрэтэ норуот тылы уус-уран айымньытыгар уонна уус-уран литература5а

сенмутун билэр.

Тереебут тылын сайыннарар, кэлэр келуенэ5э тириэрдэр ытык иэстээ5ин, тыл уэлэргэ чел туруктаах буоларыгар тус оруоллаа5ын

ейдуур.

Тереебут тыл иитиллэр, уерэнэр, айар-сайдар тыл буоларын итэ5эйэр.

Тереебут

тыл

элбэх

омук

алтыьан

бииргэ

олорор

кэмигэр,

икки

(элбэх)

тылланыы

усулуобуйатыгар

хас

биирдии

киьиттэн

харыстабыллаах сыьыаны эрэйэрин ейдуур.

Уерэх сатабылларын сайыннарыы тумугэ

(метапредметные результаты)

Бэйэни салайынар-дьаьанар сатабыллар (регулятивные УУД)

Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. Тугу

билэрин-билбэтин, тугу ситэри уерэтиэхтээ5ин арааран ейдуур. Сылга бииртэн итэ5эьэ суох тереебут тылга аналлаах бырайыактарга

кыттан (тус бырайыага, коллективнай бырайыак) улэлиир.

«Тылы сэрэйэр» дьо5уру (языковое чутье, чувство языка) сайыннарыы. Бэйэ сааЬыгар сеп тубэьэр тиэкискэ уерэппит матырыйаалын

сунньунэн тыл литературы нуормата санарар эбэтэр суруйар киьи тылыгар теье сепке эбэтэр сыыьа туттуллар тута «сэрэйэн» билэр,

итэ5эьин, ал5аьын быьаарар, кеннерер, бэйэтин тылыгар-еьугэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуьарга дьулуьар.

Тылын

сайыннарар

ба5аны

уескэтии

(потребность

в

совершенствовании

собственной

речи).

Тереебут

тылын

бар5а

баайын

сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуй этигэн тыл кууьун, кыа5ын толору туьанарга, тылын-еьун бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран,

санаатын сиьилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуьар.

Хонтуруолланыы. Бэйэ сацатын еруу кэтэнэр, керунэр, ал5аьа суох санарарга, санаатын ыпсаран, хомо5ойдук этэргэ кыЬаллар.

Билэр-керер сатабыллар. Сурун уерэнэр сатабыл. ( познавательные УУД)

Улэ сыалын-соругун таба туруоруу. Тереебут тылын уерэтэригэр сыал-сорук туруорунан кедьуустээхтик улэлиир.

Билиини-керууну кэнэтэр араас матырыйаалы туьаныы. Сахалыы уерэх-наука литературатыттан (тылдьыттартан, ыйынньыктартан,

энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) туЬааннаах информацияны, билиини дебеннук булар, бэлиэтэнэр, тумэр, ситимниир араас

ньыманы табыгастаахтык туьанар. Сахалыы тахсар о5о5о аналлаах республика, улуус, оскуола хаьыаттарын-сурунаалларын («Кэскил»,

«Чуораанчык», тиьигин быспакка аа5ар, араадьыйанан, телевизорынан сахалыы биэриилэри сэргээн истэр-керер, уерэ5эр, чинчийэр,

айар улэтигэр кедьуустээхтик туьанар. Сахалыы уерэ5и сайыннарар интернет-сайтартан туьалаах, наадалаах информацияны булан,

сепкэ наардаан туьанар; тиэкиьи компьютерга сахалыы шрибинэн бэйэтэ тэтимнээхтик бэчээттиир; интернет ненуе сахалыы ыытыллар

араас тэрээьиннэ тереебут тыл литературнай нуорматын тутуьан, кехтеехтук кыттар.

Билиини сааьылааьын (структурирование знаний). Сана билии ыларга баар билиитигэр тирэ5ирэр. Атын предметтэргэ ылбыт

билиитин сатаан ситимниир (интеграция знаний ).

Тобулук ейу сайыннарар уеруйэхтэр. Тереебут тыл оскуола5а о5ону сайыннарар уерэх тутаах салааларыттан (предметтэриттэн)

биирдэстэрэ. Онон уерэнээччи саха тылын уерэтэр кэмигэр уерэнэргэ терут буолар ей улэтин сурун уеруйэхтэрин баьылыыр. Саха

тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэ5ирэн, ей улэтин араас дьайыыларын кэбэ5эстик толорор: тэцнээьин

(сравнение),

ырытыы (анализ), холбооьун (синтез), тумуктээьин (обобщение), (сериация), ханыылатан сааьылааьын (классификация), майгыннатыы

(аналогия), сааьылаан ситимнээЬин (систематизация). Итини сэргэ араас тойоннуур ньыманы (индукция, дедукция) табыгастаахтык

туьанан дьону итэ5этэр, ылыннарар курдук санаатын сааьылаан этэр уеруйэ5э сайдар.

Рефлексия. Сыалы-соругу ситиьэр ньымаларын уонна усулуобуйаларын теЬе сепке талбытын сыаналыыр. Улэ хаамыытын хайдах

салайан иьэрин кэтээн керер. Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар курдук сахалыы кэпсиир.

Бэлиэни-символы туьанар уеруйэхтэр. Дор5оон (буукуба), тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин сатаан туьанар. Анал

бэлиэлэринэн тыл, этии, тиэкис моделын онорор. Бэриллибит моделга тирэ5ирэн, тылы, этиини толкуйдуур, тиэкиьи айар. Этиини,

тиэкиьи

кеннерерге

анал

корректорскай

бэлиэлэри

сатаан

туьанар.

Лингвистическэй

билиини

араас

таблица,

исхиэмэ,

модель,

диаграмма кеметунэн кердерер. Таблицанан, исхиэмэнэн, моделынан, диаграмманан кердеруллубут лингвистическэй билиини ейдуур

уонна кэпсиир.

Торообут тылынан бодоруьан сана билиини ылар сатабыллар (коммуникативные УУД)

Бииргэ улэлииргэ уеруйэх. Дьону кытта бииргэ алтыЬан уерэнэр, улэлиир араас ньыманы баьылыыр (пааранан, беле5унэн, хамаанданан,

о.д.а). Саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр (продуктивное взаимодействие), биир

сыаллаах-соруктаах дьонун кытта таьаарыылаахтык, кедьуустээхтик улэлиир уеруйэхтэнэр (продуктивное сотрудничество).

Кэпсэтэр уеруйэх. Кэпсэтии уратыларын ейдуур, табан кэпсэтэр. Кэпсэтэр киьитин убаастыыр, сэнээрэр, санаатын бол5ойон истэр,

ылынар. Ханнык ба5арар эйгэ5э кэпсэтэригэр дьон бол5омтотун тардар, сэргэхситэр, сонур5атар, ке5улуур сатабылы табан туьанар.

Кэпсэтэр кэмнэ бэйэ кербутун, истибитин, аахпытын сиЬилии сэЬэргиир. Дьон ейдеспет, тыл тылга киирсибэт буолар теруеттэрин

септеехтук сыаналыыр, сатаан ырытар, ейдеьуу суолун дебеннук тобулар.

Кэпсэтии сиэрин (речевой этикет) тутуьар уеруйэх. Дьону кытта алтыьыыга кэпсэтии сиэрин тутуьар, туттан-хаптан бодоруьуу

ньымаларын

то5оостоохтук

туттар.

Сахалыы

дорооболоьор,

билсиьэр,

быраьаайдаьар,

кердеьер,

бырастыы

гыннарар,

буойар,

телефонунан кэпсэтэр, о.д.а. угэстэри инэриммит, куннээ5и оло5ор еруу туттар.

Тустаах уерэх предметин уерэтии тумугэ (предметные результаты)

Саха тылын литературнай нуорматын (орфоэпическэй, лексическэй, грамматическай) тутуьар. Дор5оону, буукубаны, тыл суьуе5ун, сана

чааьын, этии чилиэнин, судургу этиини булар, быьаарар, наардыыр.

Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылаларын тутуьар.

Тиэкис ейдебулун, бэлиэтин билэр (тиэмэтэ, сурун санаата, аата, эпиграф, тула, этиилэрин ситимэ).

Саныыр санаатын сааьылаан, дьоццо ейденумтуетук, тиийимтиэтик этэр, тиэкис тутулун тутуьан суруйары сатыыр.

Тиэкис тииптэрин сэьэргээьин, ойуулааьын, тойоннооьун диэн араарар.

Монолог (сэьэргиир, ойуулуур, тойоннуур) уонна диалог (кэпсэтии, санаа уллэстии, ыйыталаьыы, о.д.а.) арааьын сатаан туьанар.

Бэйэ сацатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиьин хоьоонун, тылын-еьун сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар,

тупсарар.

Саха тылыгар 2 кылаас халандаарнай - тематическай былаана (102 чаас)

№

Уруок темата

Тустаах үөрэх биридимиэтин

үөрэтии түмүгэ

Үѳрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ

Былааy

Дьиҥэ

1 чиэппэр – 27 чаас

1

Киирии уруок.

Уерэнэр кинигэни кытта билсиЬии

Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар,

сатаан былаанныыр, туох- ханнык тумуккэ

кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр.

2

Мацнайгы

кылааска барбыты

хатылааЬын

Тыл

дор5оонун

уонна

буукубатын

ырытыы.

Тыллары

ф и ш ка н а н

бэлиэтээЬин.

Тереебут тылын уерэтэригэр сыал-сорук туруорунан

кедьуустээхтик улэлиир.

3

Барбыты

хатылааЬын

Этии улахан буукубаттан саҕаланарын,

этии

кэннигэр

туочука

турарын

чицэтии. Этии хас тылтан турарын

быьаарыы

Хартыынанан кэпсээн оцоруу

Бэриллибит

моделга

тирэ5ирэн,

тылы,

этиини

толкуйдуур, тиэкиьи айар.

4

Истэн диктант

Таба

суруйар,

хонтуруолланар,

сурук

б э л и э т и н

т у т у Һ а р

с а т а б ы л ы

бэрэбиэркэлээЬин

Улэ

сыалын-соругун

таба

туруорунар.

Тереебут

тылын

уерэтэригэр

сыал-сорук

туруорунан

кедьуустээхтик улэлиир

5

АЬа5ас

дор5ооннор уонна

буукубалар

АҺа5ас

дор5ооннору

хатылааҺын.

АЬа5ас

дор5оон

3

арааЬын

арааран

истэр сатабылы чицэтии. Уьун, кылгас

а / д

т а б а

с у р у й а р

д ь о 5 у р у

сайыннарыы.

Сана

билии

ыларга

баар

билиитигэр

тирэ5ирэр.

Атын

предметтэргэ

ылбыт

билиитин

сатаан

ситимниир (интеграция знаний ).

6

Илин уонна кэлин

аЬа5ас

дор5ооннор

Биир

тылга

наар

илин

эбэтэр

кэлин

аЬа5ас дор5оон буоларын кэтээн керуу

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

7

Айар диктант

„Куустээх ардах“

Уьун,

кылгас

аЬа5ас

дор5оону

таба

суруйар дьо5уру сайыннарыы.

Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар,

сатаан

былаанныыр,

туох-

ханнык

тумуккэ

кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр.

8

АЬа5ас

дор5ооннор

араастара

Кылгас,

уhун

аЬагас

доргооннору

арааран истэргэ, суруйарга үөрэтии

• тыл баайын хаҥатыы

Тиэкис тиибиттэн керен (сэьэргээьин ойуулааьын,

тойоннооьун),

тиэкис

тутулун

тутуьар

(киириитэ,

сурун чааьа, тумугэ),

былаанын онорор (кылгас,

тэнийбит), кэрчик тиэмэлэргэ бытарытыы.

9

Тумуктуур уруок

АЬа5ас

дор5ооннор уонна

буукубалар

Тыл хайдах хамсыырынан кірін, аґа±ас

дор±оону

наардааґын,

саха

тылыгар

аґа±ас дор±оон биир тылга киириитэ

туспа бэрээдэктээ±ин µірэтии.

Таблицанан, исхиэмэнэн, моделынан, диаграмманан

кердеруллубут

лингвистическэй

билиини

ейдуур

уонна кэпсиир.

10

Бэрэбиэркэлиир

у л э

„ А Ь а 5 а с

дор5ооннор уонна

буукубалар“

АЬа5ас

дор5оон

буукубатын

сыыЬа

суруйдахха

соро5ор

тыл

суолтата

уларыйарын билэр

Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар,

сатаан

былаанныыр,

туох-

ханнык

тумуккэ

кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр.

11

Хонтуруолунай

устуу

Буукубалары суруллар ньымаларынан

холбоон,

ыраастык,

тэтимнээхтик

илиинэн

суруйуу.

УЬун

a h a 5 a c

дор5ооннору, дифтону таба суруйуу

Сыалы-соругу

ситиьэр

ньымаларын

уонна

усулуобуйаларын теЬе сепке талбытын сыаналыыр.

Улэ хаамыытын хайдах салайан иьэрин кэтээн керер.

12

Бутэй дор5ооннор

уонна буукубалар

Бутэй доргоону арааран истэр уонна

ч у о л к а й д ы к

с а ҥ а р а р

ү ө р э ҕ и

сайыннарыы.

•тылы, дорҕоону тэҥнээhин

С а а с т ы ы л а а хт а р ы н ,

ул а ха н

д ь о н у

к ы т т а

айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр

(продуктивное

взаимодействие),

биир

сыаллаах-

соруктаах

дьонун

кытта

таьаарыылаахтык,

кедьуустээхтик улэлиир уеруйэхтэнэр (продуктивное

сотрудничество).

13

Сэргэстэспит

бутэй дор5ооннор

Бут э й

дор5ооннор

а р а а с т а р ы н

хатылааьын,

таба,

бол5омтолоохтук

суруйар

дьо5урдарын

сайыннарыы.

Сэргэстэспит

бутэй

дорҕоонноох

тыллары

арааран

истии,

чуолкай

саҥарыы, таба суруйуу

Дор5оон (буукуба), тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис

анал бэлиэлэрин сатаан туьанар. Анал бэлиэлэринэн

тыл, этии, тиэкис моделын онорор

14

Аахпыттан

суруйуу

„Куобахчаан“

Таба суруйууга ылбыт билиилэрин

уонна сатабылларын

бэрэбиэркэлээЬин

Дьону кытта бииргэ алтыЬан уерэнэр, улэлиир араас

ньыманы

баьылыыр

(пааранан,

беле5унэ н,

хамаанданан, о.д.а).

15

Сэргэстэспит

бутэй

дор5ооннооох

тыллар

Сэргэстэспит бутэй дор5оону

хатылааьын, таба суруйар дьо5уру,

бол5омтону сайыннарыы.

Сахалыы

уерэ5и

сайыннарар

интернет-сайтартан

туьалаах,

наадалаах

информацияны

булан,

сепкэ

наардаан

туьанар;

тиэкиьи

компьютерга

сахалыы

шрибинэн

бэйэтэ

тэтимнээхтик

бэчээттиир;

интернет ненуе сахалыы ыытыллар араас тэрээьиннэ

тереебут

тыл

литературнай

нуорматын

тутуьан,

кехтеехтук кыттар.

16

Хоьуласпыт бутэй

дор5ооннор

Хоьуласпыт

бутэй

дор5ооннору

х а т ы л а а ь ы н ,

а р а а р а н

и с т и и ,

чуолкайдык, таба саңарыы нуорматын

тутуЬан саңарыы,

Бэйэ

сааЬыгар

сеп

тубэьэр

тиэкискэ

уерэппит

матырыйаалын сунньунэн тыл литературы нуормата

санарар эбэтэр суруйар киьи тылыгар теье сепке

эбэтэр

сыыьа

туттуллар

тута

«сэрэйэн»

билэр,

итэ5эьин,

ал5аьын

быьаарар,

кеннерер,

бэйэтин

тылыгар-еьугэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуьарга

дьулуьар.

17

Сэрэтиилээх

диктант

„КыЬын“

Таба

суруйар,

хонтуруолланар,

сурук

б э л и э т и н

т у т у Һ а р

с а т а б ы л ы

бэрэбиэркэлээЬин

Сыалы-соругу

ситиьэр

ньымаларын

уонна

усулуобуйаларын теЬе сепке талбытын сыаналыыр.

Улэ хаамыытын хайдах салайан иьэрин кэтээн керер.

Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар

курдук сахалыы кэпсиир.

18

Хоьуласпыт бутэй

дор5оонноох

тыллар

Хоьуласпыт

бутэй

дор5ооннору

х а т ы л а а ь ы н ,

а р а а р а н

и с т и и ,

чуолкайдык, таба саңарыы нуорматын

тутуЬан

саңарыы,

таба

суруйар,

кеьерер дьо5уру сайыннарыы.

Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар,

сатаан

былаанныыр,

туох-

ханнык

тумуккэ

кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр.

19,

20

Ньиргиэрдээх

уонна

ньиргиэрэ

суох дор5ооннор

Ньиргиэрдээх

уонна

ньиргиэрэ

суох

бутэй

дор5ооннору

хатылааьын,

арааран истии,

Тереебут

тылын

бар5а

баайын

сыаналыыр,

тыл

кэрэтигэр

умсугуйан

этигэн

тыл

кууьун,

кыа5ын

толору

туьанарга,

тылын-еьун

бэйэтэ

сатаан

чочуйан,

тупсаран,

санаатын

сиьилии

этэргэ,

кэпсииргэ дьулуьар.

21

Истэн диктант

Таба

суруйар,

хонтуруолланар,

сурук

б э л и э т и н

т у т у Һ а р

с а т а б ы л ы

бэрэбиэркэлээЬин

Сана

билии

ыларга

баар

билиитигэр

тирэ5ирэр.

Атын

предметтэргэ

ылбыт

билиитин

сатаан

ситимниир (интеграция знаний ).

22

ХатылааЬын

Бутэй дор5ооннор

уонна буукубалар

Сэргэстэспит уонна хоЬуласпыт бутэй

дор5ооннор хатылааЬын

Дор5оон араастарын хатылааЬын

Тыл

ханнык

дор5ооннортон

турарын

истэн ырыта уерэнии

„

Дьону кытта бииргэ алтыЬан уерэнэр, улэлиир араас

ньыманы

баьылыыр

(пааранан,

беле5унэ н,

хамаанданан, о.д.а).

23

Бэрэбиэркэлиир

улэ.

„Дор5ооннор“

Ы л б ы т

б и л и и л э р и н

у о н н а

сатабылларын бэрэбиэркэлээЬин

Бэриллибит моделга тирэ5ирэн, тылы, этиини

толкуйдуур, тиэкиьи айар. Этиини, тиэкиьи

кеннерерге анал корректорскай бэлиэлэри сатаан

туьанар.

24

Ал5аска улэ

Б э й э

с ы ы Ь а т ы н

к е н н е р у у ,

Лингвистическэй билиини араас таблица, исхиэмэ,

хонтуруолланыы

модель, диаграмма кеметунэн кердерер. Таблицанан,

и с х и э м э н э н ,

м о д е л ы н а н ,

д и а г р а м м а н а н

кердеруллубут

лингвистическэй

билиини

ейдуур

уонна кэпсиир.

25

Айар уруок

Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы

Сахалыы

уерэ5и

сайыннарар

интернет-сайтартан

туьалаах,

наадалаах

информацияны

булан,

сепкэ

наардаан туьанар

26

Хонтуруолунай

диктант

Таба суруйар, текси былааны тутуґан

суруйар дьо±уру сайыннарыы;

Саныыр санаатын сааьылаан, дьоццо ейденумтуетук,

тиийимтиэтик

этэр,

тиэкис

тутулун

тутуьан

суруйары сатыыр.

27

Ал5аска улэ

Б э й э

с ы ы Ь а т ы н

к е н н е р е р ,

хо н ту руол л а н а р

у с ул у о бу й а н ы

тэрийии

Бэйэ

сацатын

еруу

кэтэнэр,

керунэр,

ал5аьа

суох

санарарга,

санаатын

ыпсаран,

хомо5ойдук

этэргэ

кыЬаллар.

2 чиэппэр – 21 чаас

28

СуЬуех.

СуЬуех

арааЬа

Тылы

таба

суЬуехтээЬин,

суЬуех

араастарын арааран билии.

СуЬуеххэ

араарыы

быраабылатын

билии

Лингвистическэй билиини араас таблица, исхиэмэ,

модель, диаграмма кеметунэн кердерер.

29

Аахпыттан

суруйуу

„КыЬыццы

ойуур“

Таба

суруйар

дьо±уру

сайыннарыы;

кэпсээн ис хоґоонун былааны тутуґан

сиґилии суруйуу

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

30

Тылы кеЬеруу

СуЬуеххэ

араарыы,

тылы

кеЬеруу

быраабылатын билии

Сана

билии

ыларга

баар

билиитигэр

тирэ5ирэр.

Атын

предметтэргэ

ылбыт

билиитин

сатаан

ситимниир (интеграция знаний ).

31

ХатылааЬын

СуЬуех.

СуЬуех

арааЬа

Тылы суЬуеххэ таба араарыы.

Бутэй

дор5оон

хоьулаьыылара

суьцехтээьиццэ

икки

ацы

арахсарын

билии.

Лингвистическэй билиини араас таблица, исхиэмэ,

модель, диаграмма кеметунэн кердерер. Таблицанан,

и с х и э м э н э н ,

м о д е л ы н а н ,

д и а г р а м м а н а н

кердеруллубут

лингвистическэй

билиини

ейдуур

уонна кэпсиир.

32

Хартыынанан

диктант

„ У й б а а с к ы

–

учугэй булчут“

Таба

суруйар

дьо±уру

сайыннарыы;

текскэ

сіптііх

аат

толкуйдааґын;

тиэкискэ былаан оІоруу.

Саныыр санаатын сааьылаан, дьоццо ейденумтуетук,

тиийимтиэтик

этэр,

тиэкис

тутулун

тутуьан

суруйары сатыыр.

33

Араастык этиллэр

Араастык

этиллэр

тыллары

арааран

Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар,

тыллар

истии, чуолкай саҥарыы, таба суруйуу

сатаан

былаанныыр,

туох-

ханнык

тумуккэ

кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр.

34

Нууччалыы

суруллар тыллар

Нууччалыы суруллар тыл оло±ор наар

илин

аґа±ас

дор±оон

(и,

е,

э)

баар

буолла ± ы н а ,

с ы ґы а ры ы г а

и ,

э

суруллар. Тыл оло±ор биир эмэ кэлин

аґа±ас дор±оон буукубата (а,о, ы, у)

эбэтэр

е,

ю,

я

баар

буолла±ына,

сыґыарыыга а, у, ы суруллар.

Сана

билии

ыларга

баар

билиитигэр

тирэ5ирэр.

Атын

предметтэргэ

ылбыт

билиитин

сатаан

ситимниир (интеграция знаний ).

35

Диктант

Нууччалыы

суруллар тыллар

Таба

суруйар,

хонтуруолланар,

сурук

б э л и э т и н

т у т у Һ а р

с а т а б ы л ы

бэрэбиэркэлээЬин

Саха

тылын

лингвистическэй

матырыйаалыгар

тирэ5ирэн, ей улэтин араас дьайыыларын кэбэ5эстик

толорор: тэцнээьин (сравнение), ырытыы (анализ),

холбооьун

(синтез),

тумуктээьин

(обобщение),

( с е р и а ц и я ) ,

х а н ы ы л а т а н

с а а ь ы л а а ь ы н

(классификация),

майгыннатыы

(а н а лог и я ),

сааьылаан ситимнээЬин (систематизация).

36

Е , ё ,

ю , я

буукубалаах

тыллар

Киирии

аьа5ас

дор5ооннор

икки

дор5оон

ситимин

бэлиэтииллэрин

ейдетуу, таба суруйарга уерэтии,

Улэ хаамыытын хайдах салайан иьэрин кэтээн керер.

Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар

курдук сахалыы кэпсиир

37

Сымна5астык

э т и л л э р

б у т э й

дор5оонноох

тыллар

С ы м н а 5 а с т ы к

э т и л л э р

б у т э й

дор5оонноох тыллары таба суруйуу

Кэпсэтэр кэмнэ бэйэ кербутун, истибитин, аахпытын

сиЬилии

сэЬэргиир.

Дьон

ейдеспет,

тыл

тылга

киирсибэт

буолар

теруеттэрин

с е п т е ехту к

сыаналыыр,

сатаан

ырытар,

ейдеьуу

суолун

дебеннук тобулар.

38

Бэлэмнээх

диктант

Таба

суруйар

дьо±уру

сайыннарыы;

бэлиэтэммит

тыл

падеґын

быґаарыІ,

оло±ун, сыґыарыытын ыйыІ, анал ааты

аннынан тардыІ.

Дьону кытта бииргэ алтыЬан уерэнэр, улэлиир араас

ньыманы

баьылыыр

(пааранан,

беле5унэ н,

хамаанданан, о.д.а).

39

Нууччалыы

суруллар

тылларга в-ф, з-с,

ж-ш буукубалар

Нууччалыы суруллар тылларга в-ф, з-

с,

ж-ш

буукубалары

таба

сацарыы,

суруйуу

С а а с т ы ы л а а хт а р ы н ,

ул а ха н

д ь о н у

к ы т т а

айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр

(продуктивное

взаимодействие),

биир

сыаллаах-

соруктаах

дьонун

кытта

таьаарыылаахтык,

кедьуустээхтик улэлиир уеруйэхтэнэр (продуктивное

сотрудничество).

40

Нууччалыы

суруллар

Нууччалыы

суруллар

тылларга

ч,

щ

буукубалары таба сацарыы_ тыллары

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

тылларга

ч,

щ

буукубалар

таба суруйуу

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

41

Хонтуруолунай

устуу

Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы

Саха

тылын

лингвистическэй

матырыйаалыгар

тирэ5ирэн, ей улэтин араас дьайыыларын кэбэ5эстик

толорор: тэцнээьин (сравнение), ырытыы (анализ),

холбооьун

(синтез),

тумуктээьин

(обобщение),

( с е р и а ц и я ) ,

х а н ы ы л а т а н

с а а ь ы л а а ь ы н

(классификация),

майгыннатыы

(а н а лог и я ),

сааьылаан ситимнээЬин (систематизация).

42

Нууччалыы

суруллар

тылларга

ж,ш,

ц

буукубалар

Нууччалыы суруллар тылларга ж,ш, ц

буукубалары

таба

сацарыы,

тыллары

таба суруйуу

Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар,

сатаан

былаанныыр,

туох-

ханнык

тумуккэ

кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр.

43

Хатылыыр

эрчиллиилэр

Нууччалыы

суруллар тыллар

Нууччалыы суруллар тыллары

таба суруйарга уерэтии, сепке аа5ар,

суруйар

дьо5уру

с а й ы н н а р ы ы ,

предмеккэ интэриэьи тардыы.

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

44

Бэрэбиэркэлиир

тест

Ы л б ы т

б и л и и л э р и н

у о н н а

сатабылларын бэрэбиэркэлээЬин

Кэпсэтии

уратыларын

ейдуур,

табан

кэпсэтэр.

Кэпсэтэр

киьитин

убаастыыр,

сэнээрэр,

санаатын

бол5ойон истэр, ылынар.

45

СыыЬаны

кеннеруу

уонна

хатылааЬын

Б э й э

с ы ы Ь а т ы н

к е н н е р е р ,

хо н ту руол л а н а р

у с ул у о бу й а н ы

тэрийии

Сахалыы

уерэ5и

сайыннарар

интернет-сайтартан

туьалаах,

наадалаах

информацияны

булан,

сепкэ

наардаан

туьанар;

тиэкиьи

компьютерга

сахалыы

шрибинэн

бэйэтэ

тэтимнээхтик

бэчээттиир;

интернет ненуе сахалыы ыытыллар араас тэрээьиннэ

тереебут

тыл

литературнай

нуорматын

тутуьан,

кехтеехтук кыттар.

46

Хонтуруолунай

диктант

Таба

суруйар,

хонтуруолланар,

сурук

б э л и э т и н

т у т у Һ а р

с а т а б ы л ы

бэрэбиэркэлээЬин

Саха

тылын

лингвистическэй

матырыйаалыгар

тирэ5ирэн, ей улэтин араас дьайыыларын кэбэ5эстик

толорор: тэцнээьин (сравнение), ырытыы (анализ),

холбооьун

(синтез),

тумуктээьин

(обобщение),

( с е р и а ц и я ) ,

х а н ы ы л а т а н

с а а ь ы л а а ь ы н

(классификация),

майгыннатыы

(а н а лог и я ),

сааьылаан ситимнээЬин (систематизация).

47

Айар улэ

Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы

Сыалы-соругу

ситиьэр

ньымаларын

уонна

усулуобуйаларын теЬе сепке талбытын сыаналыыр.

Улэ хаамыытын хайдах салайан иьэрин кэтээн керер.

Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар

курдук сахалыы кэпсиир.

48

ХатылааЬын

Маарыннаһар

бүтэй

дорҕоонноох

тыллары

арааран

истии,

чуолкай

саҥарыы, таба суруйуу

Дьону кытта алтыьыыга кэпсэтии сиэрин тутуьар,

т у т т а н - х а п т а н

б о д о р у ь у у

н ь ы м а л а р ы н

то5оостоохтук

туттар.

Сахалыы

дорооболоьор,

билсиьэр,

быраьаайдаьар,

кердеьер,

бырастыы

гыннарар,

буойар,

телефонунан

кэпсэтэр,

о.д.а.

угэстэри инэриммит, куннээ5и оло5ор еруу туттар.

3 чиэппэр - 30 чаас

49

Тыл

Тыл туЬунан ейдебулу кэцэтии.

Улэ хаамыытын хайдах салайан иьэрин кэтээн керер.

Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар

курдук сахалыы кэпсиир

50

П р е д м е т

а а т а .

Ким? Туох?

Ким?

Туох?

Ыйытыыга

эппиэттиир

тыллары арааран билии

Ханнык

ба5арар

эйгэ5э

кэпсэтэригэр

дьон

бол5омтотун

тардар,

сэргэхситэр,

сонур5атар,

ке5улуур сатабылы табан туьанар.

51

Ейтен

су ру й у у

„Куобах“

Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы;

Саха

тылын

лингвистическэй

матырыйаалыгар

тирэ5ирэн, ей улэтин араас дьайыыларын кэбэ5эстик

толорор: тэцнээьин (сравнение), ырытыы (анализ),

холбооьун

(синтез),

тумуктээьин

(обобщение),

( с е р и а ц и я ) ,

х а н ы ы л а т а н

с а а ь ы л а а ь ы н

(классификация),

майгыннатыы

(а н а лог и я ),

сааьылаан ситимнээЬин (систематизация).

52

Тыллары

наардааЬын

Предметтэр

ааттарын,

бэлиэлэрин,

тугу

гыналларын

таба

наардыырга

уерэтии, тылы байытыы.

Тереебут

тыл

элбэх

омук

алтыьан

бииргэ

олорор

кэмигэр,

икки

(элбэх)

тылланыы

усулуобуйатыгар

хас

биирдии

киьиттэн

харыстабыллаах

сыьыаны

эрэйэрин ейдуур.

53

Т ы л

о л о 5 о ,

сыЬыарыыта

Тыл

састаабын

туьунан

ейдебулу

быьаарыы, тылы сепке ырытар, таба

суруйар

дьо5уру

сайыннарыы,

тылы

сайыннарыы.

Тугу билэрин-билбэтин, тугу ситэри уерэтиэхтээ5ин

арааран

ейдуур.

Сылга

бииртэн

итэ5эьэ

суох

тереебут тылга аналлаах бырайыактарга кыттан (тус

бырайыага, коллективнай бырайыак) улэлиир.

54

А й а р

д и к т а н т

„Этиилэри

стэрии“

Этии

тутаах

чилиэнин

тардыы,

саІа

чааґын

бэлиэтээґин;

іс

хоґооннорун

ситэрэн суруйуу.

С а х а л ы ы

у е р эх - н ау к а

л и т е р а т у р а т ы т т а н

( т ы л д ь ы т т а р т а н ,

ы й ы н н ь ы к т а р т а н ,

энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) туЬааннаах

информацияны,

билиини

дебеннук

бул а р ,

бэлиэтэнэр,

тумэр,

ситимниир

араас

ньыманы

табыгастаахтык туьанар.

55,

56

Анал

уо н н а

уопсай аат

Предмет

аатын

көрдөрөр

тылллары

арааран билии.

А н а л

у о н н а

у о п с а й

а а т т а р ы

билиЬиннэрии.

Киһи

аатыгар,

дьиэ

кыылларын,

сир-дойду

ааттарыгар

улахан буукубаны сөпкө суруйуу.

Сахалыы тахсар о5о5о аналлаах республика, улуус,

оскуола

хаьыаттарын-сурунаалларын

(«Кэскил»,

«Чуораанч ы к»,

т иь игин

бы спакка

а а 5 а р ,

араадьыйанан, телевизорынан сахалыы биэриилэри

сэргээн

истэр-керер,

уерэ5эр,

чинчийэр,

айар

улэтигэр кедьуустээхтик туьанар

57

ХатылааЬын

«Предмет аата»

Предмет

аата

уопсай

уонна

анал

ааттарга арахсарын туЬунан ейдебулу

ицэрии

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

58

Те ст

« Пр ед м е т

аата»

Ы л б ы т

б и л и и л э р и н

у о н н а

сатабылларын бэрэбиэркэлээЬин

Тереебут

тыл

элбэх

омук

алтыьан

бииргэ

олорор

кэмигэр,

икки

(элбэх)

тылланыы

усулуобуйатыгар

хас

биирдии

киьиттэн

харыстабыллаах

сыьыаны

эрэйэрин ейдуур.

59

СыыЬаны

кеннеруу

уонна

хатылааЬын

Б э й э

с ы ы Ь а т ы н

к е н н е р е р ,

хо н ту руол л а н а р

у с ул у о бу й а н ы

тэрийии

Дьону кытта бииргэ алтыЬан уерэнэр, улэлиир араас

ньыманы

баьылыыр

(пааранан,

беле5унэ н,

хамаанданан, о.д.а).

60

Сэрэтиилээх

диктант

Таба суруйар дьо5уру сайыннарыы;

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

61

Предмет бэлиэтэ.

Ханнык? Хайдах?

Предмет

бэлиэтин

кердерер

тыллар

тустарынан ейдебулу биэрии, этииттэн

д а 5 а а Ь ы н ы

б у л а р ,

б ы ь а а р а р

дьо5урдарын сайыннарыы,

.

Саха

тылын

лингвистическэй

матырыйаалыгар

тирэ5ирэн, ей улэтин араас дьайыыларын кэбэ5эстик

толорор: тэцнээьин (сравнение), ырытыы (анализ),

холбооьун

(синтез),

тумуктээьин

(обобщение),

( с е р и а ц и я ) ,

х а н ы ы л а т а н

с а а ь ы л а а ь ы н

(классификация),

майгыннатыы

(а н а лог и я ),

сааьылаан ситимнээЬин (систематизация).

62

Айар улэ „Тайах“

Таба суруйар дьо±уру сайыннарыы;

Тереебут

тылын

сайыннарар,

кэлэр

келуенэ5э

тириэрдэр

ытык

иэстээ5ин,

тыл

уэлэргэ

чел

туруктаах буоларыгар тус оруоллаа5ын ейдуур.

Тереебут тыл иитиллэр, уерэнэр, айар-сайдар тыл

буоларын итэ5эйэр.

63

Б и и р

п р е д м е т

араас бэлиэтэ

Биир предмет араас бэлиэтин кердерер

тыллар тустарынан ейдебулу биэрии

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

64

МаарыннаЬар,

Предмет бэлиэтин кердерер тыллары

Кэпсэтэр кэмнэ бэйэ кербутун, истибитин, аахпытын

предмет

бэлиэтин

кердерер тыллар

э т и и г э

с е п ке

т у т т а р

д ь о 5 у р у

сайыннарыы, тылы байытыы.

сиЬилии

сэЬэргиир.

Дьон

ейдеспет,

тыл

тылга

киирсибэт

буолар

теруеттэрин

с е п т е ехту к

сыаналыыр,

сатаан

ырытар,

ейдеьуу

суолун

дебеннук тобулар.

65

Аахпыттан

суруйуу „Кырса“

Ситимнээх текст бэрээдэгин кэспэккэ,

тыллары

табатык

туттан,

этиилэри

сепке оцорон суруйуу

С а а с т ы ы л а а хт а р ы н ,

ул а ха н

д ь о н у

к ы т т а

айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр

(продуктивное

взаимодействие),

биир

сыаллаах-

соруктаах

дьонун

кытта

таьаарыылаахтык,

кедьуустээхтик улэлиир уеруйэхтэнэр (продуктивное

сотрудничество).

66

ХатылааЬын

„Предмет

бэлиэтэ“

Предмет бэлиэтин кердерер тыллары

хатылааЬын,

этиитт эн

п р ед м е т

бэлиэтин

кердерер

тыллары

булар,

быьаарар

дьо5урдарын

сайыннарыы,

билиини

бэрэбиэркэлэнэр

улэни

тэрийии.

Улэ хаамыытын хайдах салайан иьэрин кэтээн керер.

Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар

курдук сахалыы кэпсиир

67

Те ст

„ П р ед м е т

бэлиэтэ“

Да5ааЬын

аат

туЬунан

билиини

бэрэбиэркэлээЬин

Кэпсэтэр кэмнэ бэйэ кербутун, истибитин, аахпытын

сиЬилии

сэЬэргиир.

Дьон

ейдеспет,

тыл

тылга

киирсибэт

буолар

теруеттэрин

с е п т е ехту к

сыаналыыр,

сатаан

ырытар,

ейдеьуу

суолун

дебеннук тобулар.

68

Бэрэбиэркэлиир

диктант

Таба

суруйар,

хонтуруолланар,

сурук

б э л и э т и н

т у т у Һ а р

с а т а б ы л ы

бэрэбиэркэлээЬин

Дьону кытта бииргэ алтыЬан уерэнэр, улэлиир араас

ньыманы

баьылыыр

(пааранан,

беле5унэ н,

хамаанданан, о.д.а).

69

П р е д м е т

т у г у

гынарын кердерер

тыллар.

Т у г у

г ы н а р ?

Хайыыр?

Ыйытыы

көмөтүнэн

предмет

тугу

гынарын

көрдөрөр

тыллары

була

үөрэнии

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

70

П р е д м е т

т у г у

гынарын кердерер

тыл

ахсаанынан

уларыйыыта.

Предмет тугу гынарын кердерер тыл

а х с а а н ы н а н

у л а р ы й а р ы н

билиЬиннэрии

Сыалы-соругу

ситиьэр

ньымаларын

уонна

усулуобуйаларын теЬе сепке талбытын сыаналыыр.

Улэ хаамыытын хайдах салайан иьэрин кэтээн керер.

Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар

курдук сахалыы кэпсиир.

71

Айар диктант

Ситимнээх текст бэрээдэгин кэспэккэ,

тыллары

табатык

туттан,

этиилэри

сепке онорон суруйа уерэнии.

С а ха л ы ы

т а б а

с у ру й у у,

с у ру к

б э л и э т и н

быраабылаларын тутуьар.

72

П р е д м е т

т у г у

гынарын кердерер

тыл

бириэмэнэн

уларыйыыта

Предмет тугу гынарын кердерер тыл

б и р и э м э н э н

у л а р ы й а р ы н

билиЬиннэрии

Таблицанан, исхиэмэнэн, моделынан, диаграмманан

кердеруллубут

лингвистическэй

билиини

ейдуур

уонна кэпсиир.

73

Маарынныыр,

утарыта

суолталаах

п р е д м е т

т у г у

гынарын кердерер

тыллар

Маарынныыр,

утарыта

суолталаах

предмет

тугу

гынарын

кердерер

тыллары билиЬиннэрии

Тереебут

тылын

сайыннарар,

кэлэр

келуенэ5э

тириэрдэр

ытык

иэстээ5ин,

тыл

уэлэргэ

чел

туруктаах буоларыгар тус оруоллаа5ын ейдуур.

Тереебут тыл иитиллэр, уерэнэр, айар-сайдар тыл

буоларын итэ5эйэр.

74

Хатылыыр

эрчиллиилэр

„Предмет

т у г у

гынарын кердерер

тыллар“

Туохтуур туЬунан билиини чинэтии, тылы

сайыннарыы. Предмет тугу гынарын

быьаарыы, боппуруос туруора уерэнии.

Сыалы-соругу

ситиьэр

ньымаларын

уонна

усулуобуйаларын теЬе сепке талбытын сыаналыыр.

Улэ хаамыытын хайдах салайан иьэрин кэтээн керер.

Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар

курдук сахалыы кэпсиир.

75

Те ст

„ П р ед м е т

т у г у

г ы н а р ы н

кердерер тыллар“

Билиини бэрэбиэркэлээЬин

Саха

тылын

лингвистическэй

матырыйаалыгар

тирэ5ирэн, ей улэтин араас дьайыыларын кэбэ5эстик

толорор: тэцнээьин (сравнение), ырытыы (анализ),

холбооьун

(синтез),

тумуктээьин

(обобщение),

( с е р и а ц и я ) ,

х а н ы ы л а т а н

с а а ь ы л а а ь ы н

(классификация),

майгыннатыы

(а н а лог и я ),

сааьылаан ситимнээЬин (систематизация).

76

СыыЬаны

кеннеруу

уонна

хатылааЬын

Хонтуруолунай

улэ

а л 5 аст ар ы н

кеннеруу

С а х а л ы ы

у е р эх - н ау к а

л и т е р а т у р а т ы т т а н

( т ы л д ь ы т т а р т а н ,

ы й ы н н ь ы к т а р т а н ,

энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) туЬааннаах

информацияны,

билиини

дебеннук

бул а р ,

бэлиэтэнэр,

тумэр,

ситимниир

араас

ньыманы

табыгастаахтык туьанар.

77

Айар уруок

Таба суруйар дьо±уру сайыннарыы;

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

78

Хонтуруолунай

диктант

Таба

суруйар,

хонтуруолланар,

сурук

б э л и э т и н

т у т у Һ а р

с а т а б ы л ы

бэрэбиэркэлээЬин

Тугу билэрин-билбэтин, тугу ситэри уерэтиэхтээ5ин

арааран ейдуур.

4 чиэппэр – 24 чаас

79

Этии

Этии ейдебулун хатылааьын, этиини

сатаан ситимнээн онорор, таба суруйар

дьо5уру сайыннарыы.

Тереебут

тылын

сайыннарар,

кэлэр

келуенэ5э

тириэрдэр

ытык

иэстээ5ин,

тыл

уэлэргэ

чел

туруктаах буоларыгар тус оруоллаа5ын ейдуур.

Тереебут тыл иитиллэр, уерэнэр, айар-сайдар тыл

буоларын итэ5эйэр.

80

Э т и и

т у т а а х

чилиэннэрэ

Ыйытыы кеметунэн этии тутаах уонна

ойогос чилиэннэрин була уерэнии

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

81

А й а р

д и к т а н т

„Мин до5орум“

Таба суруйар дьо±уру сайыннарыы;

Тереебут тыл — омугу сомо5олуур тыл буоларын

ейдуур.

Тереебут тыл терут айылгыта, уйэлээх угэьэ, этигэн

кэрэтэ норуот тылы уус-уран айымньытыгар уонна

уус-уран литература5а сенмутун билэр.

82

Тэнийбит

уонна

тэнийбэтэх этии

Тэнийбит

уонна

тэнийбэтэх

этиини

арааран билии

С а а с т ы ы л а а хт а р ы н ,

ул а ха н

д ь о н у

к ы т т а

айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр

(продуктивное

взаимодействие),

биир

сыаллаах-

соруктаах

дьонун

кытта

таьаарыылаахтык,

кедьуустээхтик улэлиир уеруйэхтэнэр (продуктивное

сотрудничество).

83,

84

Этии араастара

Этии

араастарын

арааран

билии.

Тэнийбэтэх уонна тэнийбит этиилэри

арааран билэ уерэнии

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

85

Истэн диктант

Таба суруйар дьо±уру сайыннарыы;

.

Саха

тылын

лингвистическэй

матырыйаалыгар

тирэ5ирэн, ей улэтин араас дьайыыларын кэбэ5эстик

толорор: тэцнээьин (сравнение), ырытыы (анализ),

холбооьун

(синтез),

тумуктээьин

(обобщение),

( с е р и а ц и я ) ,

х а н ы ы л а т а н

с а а ь ы л а а ь ы н

(классификация),

майгыннатыы

(а н а лог и я ),

сааьылаан ситимнээЬин (систематизация).

86

Тиэкис

Тиэкис туЬунан ейдебулу билии.

Сыалы-соругу

ситиьэр

ньымаларын

уонна

усулуобуйаларын теЬе сепке талбытын сыаналыыр.

Улэ хаамыытын хайдах салайан иьэрин кэтээн керер.

Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар

курдук сахалыы кэпсиир.

87

Тыл ситимнэрэ

Этиини чилиэнинэн ырытар сатабылы

чиІэтии

Дьону кытта бииргэ алтыЬан уерэнэр, улэлиир араас

ньыманы

баьылыыр

(пааранан,

беле5унэ н,

хамаанданан, о.д.а).

88

Ойуунан

тиэкис

оцоруу

Таба суруйар дьо±уру сайыннарыы;

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

89

ХатылааЬын

Этии

Этии

туьунан

ейдебулу

быьаарыы,

у р ат ы

с уо л т а л а а 5 ы н

е й д е т у у,

ситимнээх сананы сайыннарыы.

Этии туьунан билиини чинэтии

Сахалыы тахсар о5о5о аналлаах республика, улуус,

оскуола

хаьыаттарын-сурунаалларын

(«Кэскил»,

«Чуораанч ы к»,

т иь игин

бы спакка

а а 5 а р ,

араадьыйанан, телевизорынан сахалыы биэриилэри

сэргээн

истэр-керер,

уерэ5эр,

чинчийэр,

айар

улэтигэр кедьуустээхтик туьанар

90

Тест „Этии“

Ы л б ы т

б и л и и л э р и н

у о н н а

сатабылларын бэрэбиэркэлээЬин

С а а с т ы ы л а а хт а р ы н ,

ул а ха н

д ь о н у

к ы т т а

айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр

(продуктивное

взаимодействие),

биир

сыаллаах-

соруктаах

дьонун

кытта

таьаарыылаахтык,

кедьуустээхтик улэлиир уеруйэхтэнэр (продуктивное

сотрудничество).

91

С ы л

б у т у у т э

хатылааЬын

„Ты л,

д о р ± о о н

уонна буукуба“.

Таба суруйар дьо±уру сайыннарыы;

Дор5оону, буукубаны, тыл суьуе5ун, сана чааьын,

этии

чилиэнин,

судургу

этиини

булар,

быьаарар,

наардыыр.

92

С ы л

б у т у у т э

хатылааЬын

СуЬуех

СуЬуеххэ

араарыы,

тылы

кеЬеруу

быраабылатын билии

Сыалы-соругу

ситиьэр

ньымаларын

уонна

усулуобуйаларын теЬе сепке талбытын сыаналыыр.

Улэ хаамыытын хайдах салайан иьэрин кэтээн керер.

Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар

курдук сахалыы кэпсиир.

93

Сэрэтиилээх

диктант

„Сайыццы

сарсыарда“

Таба суруйар дьо±уру сайыннарыы

Лингвистическэй билиини араас таблица, исхиэмэ,

модель, диаграмма кеметунэн кердерер. Таблицанан,

и с х и э м э н э н ,

м о д е л ы н а н ,

д и а г р а м м а н а н

кердеруллубут

лингвистическэй

билиини

ейдуур

уонна кэпсиир.

94

С ы л

б у т у у т э

хатылааЬын

Нууччалыы

суруллар тыллар

Таба суруйар дьо±уру сайыннарыы

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

95

С ы л

б у т у у т э

хатылааЬын

Этии.

Этиини

чилиэнинэн

ырытыы.

Этии

чилиэннэрин

таба

булар

уеруйэ5и

сайыннарыы

Тереебут тыл — омугу сомо5олуур тыл буоларын

ейдуур.

Тереебут тыл терут айылгыта, уйэлээх угэьэ, этигэн

кэрэтэ норуот тылы уус-уран айымньытыгар уонна

уус-уран литература5а сенмутун билэр.

96

С ы л

б у т у у т э

хатылааЬын

«Предмет

а ат а ,

б э л и э т э ,

т у г у

гынара»

Сыл устата барыллыбыт матырыйаалы

хатылааЬын, чицэтии

Кэпсэтии

уратыларын

ейдуур,

табан

кэпсэтэр.

Кэпсэтэр

киьитин

убаастыыр,

сэнээрэр,

санаатын

бол5ойон

истэр,

ылынар.

Ханнык

ба5арар

эйгэ5э

кэпсэтэригэр дьон бол5омтотун тардар, сэргэхситэр,

сонур5атар, ке5улуур сатабылы табан туьанар.

97

С ы л

б у т у у т э

хатылааЬын

„Этии керуцнэрэ“

Этии араастарын арааран билии. Этии

бутэЬигэр

септеех

сурук

бэлиэтин

туруоруу

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

98

А й а р

д и к т а н т

„Сайын“

Таба суруйар дьо±уру сайыннарыы

С а а с т ы ы л а а хт а р ы н ,

ул а ха н

д ь о н у

к ы т т а

айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр

(продуктивное

взаимодействие),

биир

сыаллаах-

соруктаах

дьонун

кытта

таьаарыылаахтык,

кедьуустээхтик улэлиир уеруйэхтэнэр (продуктивное

сотрудничество).

99

С ы л

б у т у у т э

хатылааЬын

„Этии

чилиэннэрэ“

Сыл устата барыллыбыт матырыйаалы

хатылааЬын, чицэтии

С а х а л ы ы

у е р эх - н ау к а

л и т е р а т у р а т ы т т а н

( т ы л д ь ы т т а р т а н ,

ы й ы н н ь ы к т а р т а н ,

энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) туЬааннаах

информацияны,

билиини

дебеннук

бул а р ,

бэлиэтэнэр,

тумэр,

ситимниир

араас

ньыманы

табыгастаахтык туьанар.

100

Сыл

тумугунэн

билиини

бэрэбиэркэлиир

тест

Ы л б ы т

б и л и и л э р и н

у о н н а

сатабылларын бэрэбиэркэлээЬин

С а ха л ы ы

т а б а

с у ру й у у,

с у ру к

б э л и э т и н

быраабылаларын

тутуьар.Тугу

билэрин-билбэтин,

тугу ситэри уерэтиэхтээ5ин арааран ейдуур.

101

Хонтуруолунай

диктант

Таба

суруйар,

хонтуруолланар,

сурук

б э л и э т и н

т у т у Һ а р

с а т а б ы л ы

бэрэбиэркэлээЬин

Бэйэ

сацатын

(тылынан,

суругунан)

сатаан

хонтуруолланар,

тиэкиьин

хоьоонун,

тылын-еьун

сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйар, тупсарар.

102

СыыЬаны

кеннерер

уруок.

Тумуктуур

хатылааЬын

Хонтуруолунай

улэ

а л 5 аст ар ы н

кеннеруу

Тугу билэрин-билбэтин, тугу ситэри уерэтиэхтээ5ин

арааран

ейдуур.

Сылга

бииртэн

итэ5эьэ

суох

тереебут тылга аналлаах бырайыактарга кыттан (тус

бырайыага, коллективнай бырайыак) улэлиир.

7. Үөрэх предметин материальнай-техническэй хааччыйыы

Библиотека пуондата:

1.

Саха тылын 1 -4 кылааска үөрэтиини сүрүннүүр бырагыраама.

2.

«Саха тыла» предмети 4 кылааска үөрэтэр учебник.

3.

«Төрөөбүт тыл уонна литература», «Бастакы үктэл» научнай-методическай сурунааллар.

4.

Тылдьыттар (быһаарыылаах, таба суруйуу, синоним, антоним, омоним, сомоӄо домох)

5.

Грамматическай ыйынньыктар

6.

Оӄоӄо аналлаах энциклопедиялар.

7.

Уус-уран кинигэлэр.

Үөрэх цифровой ресурсалара:

1.

«Саха тыла» предмет УМК-н мультимедийнэй, электроннай сыһыарыылара

2.

Электроннай информационнай ыйынньык

3.

Сахалыы таба суруйуу компьютернай бырагыраамата.

Көрдөрөр-иһитиннэрэр босуобуйалар:

1.

«Саха тыла» предмет УМК-гар сыһыаннаах аудиодиискэлэр.

2.

Саха тылын үөрэтии тиэмэлэригэр сыһыаннаах видеокиинэлэр.

3.

Презентациялар.

4.

Тус сорудахтаах карточкалар

Оонньуулар уонна оонньуурдар:

1.

Тылы сайыннарар остуол оонньуулара.

2.

Бодоруһууга үөрэтэр ситуационнай оруолунан оонньуу кэмпилиэгэ.

8. Туһаныллыбыт литература

1.

Федеральнай государственнай үөрэх стандарта саха оскуолатыгар : (начаалынай уопсай үөрэхтээһин) – Н.Н.Ситникова,

С.С.Семенова, Н.Н.Васильева; Саха Респ. Үөрэӄин м-бэтэ, Саха Респ. Нац. Оскуолаларын чинчийэр науч. Ин-т; - Дьокуускай :

Бичик, 2011.

2.

Захарова Л.В., Тимофеева В.А., Потапова С.Е. уо д.а. Саха тыла. 2 кылаас- Дьокуускай: Бичик, 2014.

3.

С.С.Игнатьева Саха тылыгар тестэр:1-4 кылаас- Дьокуускай: Бичик, 2009.

4.

А.А.Семенова, Н.Е.Хаптасова Алын кылаастарга диктант, изложение хомуурунньуга- Дьокуускай: Бичик,1999.