КАЗАН (ИДЕЛ БУЕ) ФЕДЕРАЛЬ УНИВЕРСИТЕТЫ

ФИЛОЛОГИЯ ҺӘМ МӘДӘНИЯТАРА БАГЛАНЫШЛАР ИНСТИТУТЫ

ПСИХОЛОГИЯ ҺӘМ МӘГАРИФ ИНСТИТУТЫ

ПРОЕКТ ЭШЕ

Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларының 5 сыйныфында “Сузык

авазлар” темасына татар теле дәресенең технологик картасы.

Башкардылар:

Укытучылар белемен камилләштерү курсларында укучылар

Батырова Р. В., Казан шәһәре Совет районыны

“167 нче аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнүче”

гомуми белем бирү мәктәбенең татар теле һәм

әдәбияты укытучысы,

Гатина

И.

И., Чистай

районы

муниципаль

бюджет гомуми белем учреждениесе “6 нчы төп

гомуми

белем

бирү

мәктәбе”нең

беренче

категорияле

татар

теле

һәм

ә д ә б и я т ы

укытучысы,

Хантимирова М. Ф., Яр Чаллы шәһәре дәүләт

бюджет

гомуми

белем

бирү

учреждениесе

“Советлар

Союзы

Герое

Никита

Кайманов

исемендәге

кадет

мәктәбе”нең

беренче

категорияле

татар

теле

һәм

ә д ә б и я т ы

укытучысы.

Проект эше яклауга тәкъдим ителә

Җитәкче: Харисов Ф.Ф., педагогика фәннәре докторы,

татар теле кафедрасы профессоры.

Казан, 2017

ЭЧТӘЛЕК

КЕРЕШ...................................................................................................................3

БЕРЕНЧЕ БҮЛЕК. Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларының

5 сыйныфында “Сузык авазлар” темасына татар теле дәресенең

технологик картасы.

1.1. Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларының 5 сыйныфында сузык

авазларны өйрәнү дәресенең максат-бурычлары, алымнары ..........................10

1.2 Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларының 5 сыйныфында сузык

авазларны өйрәнү дәресенең практикада кулланылышы .................................11

ИКЕНЧЕ БҮЛЕК.

2.1. Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларының 5 сыйныфында“Сузык

авазлар”темасына татар теле дәресенең технологик картасы ........................ 14

2.2. Проектны тормышка ашыруның көтелгән нәтиҗәләре.............................32

ЙОМГАКЛАУ......................................................................................................35

ӘДӘБИЯТ ИСЕМЛЕГЕ....................................................................................36

КУШЫМТА

КЕРЕШ

Проблеманың куелышы ФДББС гамәлгә кертү төп гомуми белем бирү

программасының үзләштерелүенә юнәлтелгән. Бүгенге укытучы һәр дәрескә

әзерләнгәндә

үз

алдына

яңа

бурыч

куя,

ягъни

планлаштырылган

нәтиҗәләргә

ирешү

өчен

ул

тиешле

шартлар

тудыра.

ФДББС

да

планлаштырылган

нәтиҗәләр

өч

төрле

бирелә:

шәхескә

кагылышлы,

метапредмет һәм предмет нәтиҗәләре. Бөтен уку эшчәнлеге системалы-

эшчәнлекле методка корылырга тиеш. Бу ФДББС таләбе. Укучы шәхесенең

үсешендә универсаль уку гамәлләренең үзләштерелүе нигез итеп алына.

Укучы уку материалын пассив кабул иткәндә үсә алмый. Укучының шәхси

эшчәнлеге – киләчәктә аның мөстәкыйльлеге формалашуның нигезе. Димәк,

белем бирүнең бурычы булып баланы эшчәнлеккә җәлеп итәрлек шартлар

оештыру тора.

ФДББС яңа төшенчә кертә – ул уку ситуациясе. Яңа таләпләр буенча

укытучы

алдына

түбәндәге

бурыч

куела:

уку

эшчәнлегенең

структур

берәмлекләре

буларак,

уку

ситуацияләрен

тудырырга

өйрәнү,

уку

бурычларын уку ситуацияләренә күчерә белү.

Уку

ситуациясен

тудыру

өчен

түбәндәге

алымнар

кулланылырга

мөмкин: каршылыклы фактлар, теоретик белемнәрне укучы алдына кую;

яшәеш турында күзаллауны ачып салу һәм фәнни фактларны кую; “якты

тап”, “актуальлек” алымнарын куллану. Уку ситуациясе булып таблицалар,

укылган

текстның

эчтәлеге

буенча

диаграмма

яки

графиклар,

билгеле

кагыйдәләр буенча алгоритм төзү; төрле биремнәр үтәү; практик эшләр тора.

Заманча

дәрес

структурасы

хәрәкәтчән

булырга,

анда

максатчан

эшчәнлеккә берләштерелгән төрле эш төрләре тупланырга тиеш. Мөһим

момент – укытучы укучының кирәкле юнәлештәге инициативасын хуплый

һәм укучының үз эшчәнлеген оештыруына өстенлек бирә.

Белем бирүнең нәтиҗәлелегенә ирешүдә төп чара – продуктив биремнәр.

Әгәр дә укучы башлангыч мәктәптә ФДББС на салынган сыйфатларга ия

3

булса,

урта

звенода

үз

эшчәнлеген

мөстәкыйль

анализлый

һәм

аңа

төзәтмәләр кертә ала.

Укытучы дәрескә үзанализ ясаганда, дәреснең барышын сөйләп чыга.

Эчтәлекне сайлаганда нәрсәгә нигезләнүе, нинди методлар куллануы, белем

бирүнең нинди формада оештырылуы турында сөйләгәндә кыенлык кичерә.

Традицион планда, нигездә, дәреснең эчтәлеге языла, һәм ул системалы

педагогик

анализ

ясарга

булышмый.

Дәрес

барышын

технологик

карта

формасында язу әле дәресне әзерләгәндә үк һәр этапта уку эшчәнлегенең

төрләре, чаралары, методлары, эчтәлегенең ни дәрәҗәдә дөрес һәм төгәл

сайланганлыгын бәяләргә мөмкинлек бирә. Алдагы адым – дәреснең һәр

этабын

бәяләү,

эчтәлекне

дөрес

сайлауны,

кулланылган

метод

һәм

формаларның төгәллеген бәяли. [2: 72]

Технологик карта – технологик документ формасы. Анда әйберне эшләп

чыгаруның тулы процессы, операцияләр һәм аларның состав өлешләре,

материаллары, производство җиһазлары һәм технологик режим, әйберне

эшләп

чыгару

өчен

кирәкле

вакыт,

эшчеләрнең

квалификациясе

һәм

башкалар языла. (Зур энциклопедик сүзлек)

Технология – ул билгеле бер вакыт аралыгында, ничек, нишләргә кирәк

дигән

сорауга

төгәл

җавап.

Дәреснең

технологик

картасы

–

дәрес

сценариясенең

гомумиләштерелгән

–

график

чагылышы,

аны

проектлаштыруның нигезе, индивидуаль эш методларын чагылдыру чарасы.

[2: 74]

Дәресне планлаштыруның бер формасы буларак, дәреснең технологик

картасы таблица рәвешендә төзелә. Дәрес этаплары вертикаль буенча языла.

1. Оештыру.

2. Актив танып-белү эшчәнлегенә әзерлек.

3. Уку мәсьәләсен кую.

4. Яңа белемне үзләштерү.

5. Үзләштерүне беренчел тикшерү.

4

6. Белемнәрне ныгыту.

7. Үз-үзеңне тикшерү элементы белән мөстәкыйль эшләү.

8. Йомгаклау.

9. Өй эше.

Горизонталь

буенча

һәр

этапның

бурычлары,

м е т од л а р ,

формалар,укучы

һәм

укытучы

эшчәнлеге,

формалаштырылырга

тиешле

универсаль уку гамәлләре языла. Технологик картаның төзелешенә бердәм

таләпләр юк. Укытучы үзенә җайлы форманы сайлап ала.

Укытучы, аның укыту процессына мөнәсәбәте, аның иҗадилыгы һәм

профессиональлеге,

аның

һәр

баланың

сәләтен

ачарга

теләге

–

бу

төп

чыганак. Мәктәптә укыту-тәрбия процессын оештыруга ФДББС ның яңа

таләпләре

аннан,

ягъни

укытучыдан

башка

яши

алмый.

Күп

нәрсә

укытучының характерыннан, аның профессиональ әзерлегеннән тора. Әгәр

дә кеше яңалык өчен ачык, үзгәрешләрдән курыкмый икән, аз вакыт эчендә

дә яңа шартларда беренче ышанычлы адымнарын ясый башлый. Технологик

картаның төзелешен өйрәнү, төрле вариантлары белән танышканнан соң,

берсен сайлап алып гамәлдә эшләп карау бүгенге көндә актуаль санала.

Технологик карта үрнәкләре

1 нче үрнәк

Укытучы

Дәрес

Татар теле

Сыйныф

Дәрес төре

Дәреснең технологик төзелеше

Дәрес темасы

Максат

Төп терминнар, аңлатмалар

5

Ирешеләчәк нәтиҗә

Предмет күнекмәләре

Язу күнекмәләре: .......

Уку-язу күнекмәләре: .......

Тел күнекмәләре: ........

Шәхескә кагылышлы универсаль уку гамәлләре (УУГ):

− дөрес сөйләм булдыруга омтылыш;

− үз фикереңне әйтә белү;

− төркемнәрдә килешеп эшли белү;

− иптәшеңә рухи ярдәм күрсәтә белү;

− фикереңне дәлилли белү.

Регулятив УУГ:

− уку бурычларын кую;

− барлыкка килгән ситуациядә ориентлаша белү;

− үз фикереңне төгәл җиткерү;

− дөрестән дөрес түгелне аеру;

− таныш арасыннан таныш булмаганны билгели белү;

− нәтиҗәләр формалаштыру.

Танып белү УУГ:

− тиешле мәгълүматны табу һәм аерып алу;

− төрле рәвештә бирелгән мәгълүматны кабул итү һәм аңлау;

− рәсемнәр, иллюстрацияләр ярдәмендә сорауларга җавап таба белү;

− укыганны анализлау.

Коммуникатив УУГ:

− башкаларның сөйләмен ишетү һәм тыңлау;

− үз фикереңә ышандыра белү;

− башкаларга аңлаешлы сөйләм төзү.

Эшне оештыру

Эш формалары

6

Ресурслар

Фронталь эш

Төркемнәрдә һәм парларда эш

Индивидуаль эш

Куллану өчен дәреслек:

Эш дәфтәре

Техник чаралар: компьютер, презентация, мультимедиа

Өйрәнү технологиясе

Дәрес этаплары

Слайдлар, күрсәтмәлекләр, картина

Укытучы гамәлләре

Укучылар гамәлләре

2 нче үрнәк

Педагогның фамилиясе, исеме, әтисенең исеме:

Предмет:

Сыйныф :

Дәрес тибы:

Дидактик төзелешле дәреснең технологик картасы

Тема

Максат

Бурычлар

Белем бирү,

үстерешле,

тәрбияви

УУГ

Шәхси,

регулятив,

коммуникатив,

танып белү.

Көтелгән

нәтиҗәләр

Предмет, белү,

күнекмәгә ия

булу.

Төп

7

төшенчәләр

Предметара

бәйләнеш

Ресурслар

Дәрес

формасы

Фронталь,

парлап, шәхси,

төркемләп.

Технология

Дәреснең

дидактик

структурас

ы

Укучыларның

эшчәнлеге

Укытучы

эшчәнлеге

Көтелгән

нәтиҗәләрг

ә ирешүгә

юнәлтелгән

биремнәр

Планлаштырылг

ан нәтиҗәләр

Предм

ет

УУГ

Оештыру

моменты

Өй эшен

тикшерү

Яңа

материалны

өйрәнү

Материалн

ы ныгыту

Контроль

Рефлекция

Дидактик төзелешле дәреснең технологик картасы

Дәреснең

дид.стр-сы

Дәреснең методик структурасы

Дидак

8

тик

бурыч

ларны

чишү

билгелә

ре

Оештыру

моменты

Укыту

ме-

тодла

ры

Эшчән

лек

форма

сы

Мето

дик

алымна

р һәм

алар

ның

эчтәле

ге

Укыту

чарала

ры

Эшчәнлек

не

оештыру

алымнары

Белемнәрне

актуальләштерү

Яңа материалны

бирү

Материалны

ныгыту

Нәтиҗәләр

чыгару

Өй эше

Дәре снең

дидактик

структурасы

дәре с

этапларыннан

чыгып

формалаштырыла, әмма дәреснең формасы аның тибыннан чыгып үзгәрергә

мөмкин. [10: 46]

БЕРЕНЧЕ БҮЛЕК

Проектның темасы. Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларының

5 сыйныфында “Сузык авазлар” темасына татар теле дәресенең технологик

картасы.

Проектның максаты. Проблеманы теоретик яктан өйрәнеп, рус

телендә гомуми белем бирү оешмаларының 5 сыйныфында “Сузык авазлар”

темасына татар теле дәресенең технологик картасы төзү һәм гамәлгә кертү.

9

Проектның бурычлары

1.

Тема

буенча

фәнни-методик

әдәбиятны

уку,

анализлау,

кирәкле

өлешләрне сайлап алу.

2.

Рус

телендә

гомуми

белем

бирү

оешмаларының

5

сыйныфында

“Сузык авазлар” темасына татар теле дәресенең технологик картасын төзү

һәм гамәлгә кертүгә әзерләү.

3. Курсларда алган белемнәрне гомумиләштерү, тема буенча ФДББС

таләп иткән планлаштырылган нәтиҗәләр, укучы һәм укытучы эшчәнлеген

технологик картада күрсәтү.

Проектның тикшерү объекты: татар теле дәресләре өчен технологик

карта төзү.

Проектның

фәнни

яктан

әһәмияте:

татар

теле

укытучыларына

проектта күтәрелгән темага күзәтү ясауның әһәмияте зур булыр, алдагы эш

тәҗрибәсендә

куллану

өчен

материал

буларак

файдаланырлар

дип

саныйбыз.

Проектның гамәли әһәмияте һәм яңалыгы: Рус телендә гомуми

белем бирү оешмаларының 5 сыйныфында “Сузык авазлар” темасын өйрәнү

өчен укытучыларга дәреснең үрнәк технологик картасы китерелүендә.

Проектның структурасы: кереш, беренче бүлек, икенче бүлек, йомгак,

әдәбият исемлеге, кушымта.

Проектның максатчан группасы

Батырова Рузия Вазир кызы, татар теле һәм әдәбияты укытучысы,

Гатина

Илмира

Илдар

кызы,

татар

теле

һәм

әдәбияты

укытучысы,

Хантимирова Миләүшә Фәрит кызы, татар теле һәм әдәбияты укытучысы.

Проектны гамәлгә кертү вакыты

01. 04. 2017 – 20.06.2017

Проектны гамәлгә кертү урыны

10

Татарстан Республикасы Казан шәһәре Совет районының “167 нче аерым

фәннәрне тирәнтен өйрәнүче” гомуми белем бирү мәктәбе

Татарстан Республикасы Чистай районы муниципаль бюджет гомуми белем

учреждениесе “6 нчы төп гомуми белем бирү мәктәбе”,

Татарстан Республикасы Яр Чаллы шәһәренең дәүләт бюджет гомуми белем

бирү учреждениесе “Советлар Союзы Герое Никита Кайманов исемендәге

кадет мәктәбе”

Проектны гамәлгә кертү этаплары

1. Әзерлек этабы 6.06-23.06 2017

2. Төп этап 2016-2017нче уку елы

3. Йомгаклау этабы 6.06-23.0. 2017

Проект чаралары программасы

№

Чаралар

Үткәрү

урыны

Үткә

рү

срогы

Җаваплы

1.

Сайланган

тема

буенча

фәнни-методик

әдәбиятны

табу,

уку,

а н а л и з л ау,

к и р ә к л е

өлешләрен сайлап алу.

Курсларда

6.06-

9.06.

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

2.

Технологик карталарның

төрле вариантлары белән

танышу.

Курсларда

6-

13.06

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

3.

Татар

теле

дәресе

өчен

у ң а й л ы

в а р и а н т н ы

сайлап

алу,

проектның

моделен эшләү.

Курсларда

14-

15.06

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

4.

“ С у з ы к

а в а з л а р ”

темасына

технологик

Курсларда

16.06.

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

11

картаны төзү.

Хантимирова М.Ф.

5.

П р о е к т н ы

г а м ә л г ә

ашыру чаралары планын

төзү.

Курсларда

16.06

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

6.

Проектны яклау.

Курсларда

23.06.

2017

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

7.

Технологик

ка рт а н ы

сынап карау.

Мәктәптә

сентя

брь

2017

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

8.

Вакытлы

м ат бу г ат т а

яктырту.

“Мәгариф”

июль,

2017

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

9.

Педсоветта чыгыш ясау.

Мәктәптә

август

2017

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

10.

Проект

төзү

бу е н ч а

белемнәрне

гомумиләштерү.

Мәктәптә

август

2017

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

11.

Нәтиҗәләргә

бәя

бирү,

проект эшен анализлау.

Мәктәптә

август

2017

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

12.

Алдагы

проектлар

төзү

эшчәнлегенә максат кую.

Мәктәптә

август

2017

Батырова Р.В.

Гатина И.И.

Хантимирова М.Ф.

12

ИКЕНЧЕ БҮЛЕК

Татар теле дәресенең технологик картасы

Сыйныф: 5

Тема:Сузык авазларны өйрәнү.

Укытучы эшчәнлегенең максаты: Сузык авазлар турында мәгълүмат

бирү. Алган белемнәрне тормышта куллану осталыгы формалаштыру.

Дәреснең максаты:

-

белем бирү: укучыларга сузык авазлар турында тулы мәгълүмат

бирү

һәм

әлеге

тема

буенча

белемнәрен

ныгыту

һәм

системалаштыру;

-

үстерү:

иҗади

фикерләргә,

белемне

башкалар

белән

уртаклашырга

өйрәтү,

күзәтү,

хәтерләү,

игътибар

итү

сәләтен

үстерү;

13

-

тәрбияви: туган телгә мәхәббәт, бер-берсенә ихтирамлылык,

игътибарлылык, ярдәмләшү кебек сыйфатлар тәрбияләү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

-

предмет буенча нәтиҗәләр: сузык авазларны турында өйрәнү;

-

метапредмет

нәтиҗәләр: сәнгатьле

уку,

сөйләү

алымнарын

камилләштерү;

-

шәхси нәтиҗәләр: туган телебезгә хөрмәт белән карау, телдән

һәм язма сөйләмнең камиллегенә ирешү.

Дәрес тибы: яңа материалны өйрәнү дәресе.

Принциплар: фәннилек, аңлылык, активлык, аңлаешлылык һәм көч җитү,

системалылык һәм эзлеклелек, укучыларның шәхси үзенчәлекләрен исәпкә

алу, күрсәтмәлелек, аралашу.

Методлар: әңгәмә, аңлату-күрсәтү, өлешчә эзләнү.

Алымнар: презентация, таблица, карточкалар, дәреслек белән эшләү,

Дәреслек: татар теле: Татар телендә төп гомуми белем бирү мәктәбе 5 нче

сыйныфы өчен дәреслек/ Ч.М. Харисова, Н.В. Максимов, Р.Р.Сәйфетдинов,

– Казан : Тат.кит.нәшр., 2012.

Чаралар:



программа, дәреслек, кулланмалар;



компьютер, проектор, экран, индивидуаль биремле карточкалар,

“Уңышлар баскычы” карточкасы, посылка, хат.

Предметара бәйләнеш: татар әдәбияты, рус теле.

Укучылар

белән

эшләү

формасы: индивидуаль, парлап, төркем белән,

фронталь.

Төп төшенчәләр: сузык авазларны, алгы рәт (нечкә әйтелеш), арткы рәт

(калын әйтелеш), иренләшкән, иренләшмәгән.

Дифференциацияле

һәм

индивидуаль

якын

килеп

укыту

(астына

сызарга): булды/булмады.

Укучыларның

мөстәкыйль

эшчәнлеге

(астына

сызарга):

репродуктив,

продуктив.

14

Дәреснең максатына ирешүне бәяләү (астына сызарга): тулысынча

ирешелде, өлешчә ирешелде, ирешелмәде

15

Дәрес төзелеше

Дәрес

этаплары

Максаты

Вакыт

ы

Укучылар

белән

хезмәттәшлек

итү формасы

Укытучы эшчәнлеге

Укучы

эшчәнлеге

Универсаль уку

гамәлләрен

булдыру

Арадаш

тикшерү

I.Мотивлашт

ыру-

ориентлашу

этабы

1. Дәресне

оештыру.

Укучылар

ның дәрескә

әзерлеген

һәм

мөнәсәбәтен

ачклау

2

Фронталь

– Исәнмесез,

укучылар!

Хәерле көннәр сезгә!

Зиһен һәм тел

ачкычлары

Телимен һәммәгезгә!

-Кәефләрегез әйбәтме?

“Көнне яхшы сүз

белән башласаң, бөтен

көнең яхшы үтәр”,-

диләр. Әйдәгез әле,

бер-беребезне яңа көн

белән котлыйк һәм

бер-беребезгә елмаеп

карыйк

.

- Сезнең һәрберегезгә

“Уңышлар

карточкасы” бирәм.

Биремнәрне үтәгән

саен шунда үзегезгә

Яңа көн

тынычлык алып

килсен! Яңа

көндә яңа

“5”леләр алыйк!

Әти-әниебезгә

ягымлы булыйк!

Яңа көндә

барыбыз да

яхшы эшләр генә

кылыйк!

Шәхси:

Укуга һәм танып

белү эшчәнлегенә

карата уңай

мөнәсәбәтне

белдерү; әхлак

нормаларын аңлау

һәм үз-үзеңне

тотышыңа бәя

бирә белү; яңа

белем, осталыкка

ия булуга омтылу

Регулятив:

укытучы,

сыйныфташлар

белән бергә

алдагы

эшчәнлекне

планлаштыру

Танып белү:

Телдән

җавап

16

билге куеп барырсыз.

уку һәм танып

белү бурычын

аңлау

Аралашу:

кешене тыңлый

белүгә, кара-

каршы сөйләшүдә

катнаша алуга,

куелган проблема

буенча бергәләп

фикер алышуга

юнәлтелгән

эшчәнлек

2.

Актуальләш

Терү

а) Өй эшен

тикшерү

Алган

белемнәрне

ныгыту

4

Индивидуаль

.

Шәхси:

шәхесара

мөнәсәбәтләрне

аңлау һәм бәяләү

Аралашу:

кара-каршы

сөйләшүдә

катнаша алуга,

куелган проблема

буенча бергәләп

фикер алышуга

юнәлтелгән

эшчәнлек

Ачыклык

кертү

өчен

сораулар

бирү

Телдән

җавап

17

Белемнәрне

Авыр

үзләштерелә

торган

урыннарны

ачыклау

Узган дәрес

материалын

үзләштерү

дәрәҗәсен

ачыклау

4

индивидуаль

1.

Фонетика турында

фикер алышу.

-Укучылар, искә

төшереп китик әле,

татар алфавитында

ничә хәреф бар?

- Әйе, укучылар. Татар

телендә авазлар да бар.

Сез ничек уйлыйсыз,

аваз һәм хәреф дигән

төшенчәләр каян килеп

чыккан?

-Рәхмәт, әйе укучылар.

Әлеге хәреф һәм

авазларны өйрәнү

буенча татар халкының

горурлыгы булган

мәгърифәтче,

мәгърифәтче-галим,

укытучы-педагог

Габделкаюм

Габденнасыйр улы

Насыйров үзеннән күп

көч куя. Ул татар

хәрефләре һәм

авазларын аерып

39 хәреф бар.

Укучыларның

җавапларын

тыңлау

Шәхси:

шәхесара

мөнәсәбәтләрне

аңлау һәм бәяләү

Регулятив:

Кагыйдәләрне,

күрсәтмәләрне

истә тотып

гамәлләр кылу.

Аралашу:

тыңлый һәм

сөйләшә белү,

куелган проблема

буенча бергәләп

фикер алышу

Ачыклык

кертү

өчен

сораулар

бирү

Телдән

җавап

18

күрсәтү өстендә эш

алып бара. “Әнмүзәҗ”,

“Краткая татарская

грамматика” кебек

хезмәтләрендә урын

алган. Үземә кирәкле

белем алдым,- дип

үзегезне бәяләгез.

Үзбәя

б)Әңгәмә.

Укучыларны

ң фикерен

мөстәкыйль

максат

куярга

юнәлтү

5

Алдыгыздагы дәфтәр

битенә түбәндәге

сорауларга җавап

языгыз. Сезнеңчә

ничек ? Кайсы авазлар

әһәмиятлерәк,

кирәгрәк? Сузык

авазлармы әллә тартык

авазлармы?

Эй-ар-гайд

(до и после)

структурасын

кулланып эшлибез.

Фикер алышу өчен

таймд пэа шэа

структурасын

кулланабыз.

-Безнең максатыбыз

Максатлар куя,

дәрес темасын

формалаштыра.

-укучылар язып

куя, 1-2 укучы үз

фикерен

җиткерә.

Сузык авазларны

өйрәнү.

Шәхси:

танып белүгә

карата уңай

мөнәсәбәттә булу,

белемгә омтылу,

әхлак нормаларын

аңлау һәм үз-

үзеңне тотышыңа

бәя бирә белү

Регулятив:

белгән һәм

үзләштергән

материалны моңа

кадәр таныш

булмаганнары

белән

чагыштырып, уку

Ачыклык

кертү

өчен

сораулар

бирү.

Эшләрне

алмашып

тикшерү.

19

3.Уку

мәсьәләсен

кую

нинди?

-

Клок

баддислардан карап

12 дә кем белән

очрашырга тиеш,

шуның белән

парлашасыз.Басабыз,

урындыкларны этеп

куябыз. Беренче

башлый кемнең

исемендә хәреф саны

күбрәк. Кемнең

исемендә хәреф саны

күбрәк икәнен

билгеләдегезме? Бер

кешегә 20 секунд

вакыт бирелә.

Башладык.... беренче

кешенең вакыты

бетте.... рәхмәт

әйтегез.... икенче

кешенең вакыты

китте... вакыт бетте...

рәхмәт әйтегез.

Укытучы 1-2 пардан

җавапларны сорый.

Җавапларыгыз өчен

Максатка ирешү

планын төзиләр

һәм чараларын

билгелиләр

( алгоритм,

модель һ.б.)

эшчәнлегенә

караган бурычлар

кую

Танып белү:

Танып белү

мәсьәләсен

мөстәкыйль

ачыклау һәм

максат кую.

Аралашу:

иҗтимагый

компетентлыкка ,

аңлы рәвештә

башкаларның

фикерләренә

таянып эш итү;

кешене тыңлый

белү, кара-каршы

сөйләшүдә

катнашу

Ачыклык

кертү

өчен

сораулар

бирү

Телдән

җавап

20

рәхмәт,

урыннарыгызга

утырыгыз.

Ә хәзер бер әкият

тыңлагыз. әлеге

әкияттән шул ук

сорауга җавап эзләгез.

Беренче язып куйган

фикерегез үзгәрдеме?

(Сорау: -

Сезнеңчә

ничек ? Кайсы авазлар

әһәмиятлерәк,

кирәгрәк?)

Бер заман тартык

авазлар белән сузык

авазлар

бәхәсләшкәннәр.

-

Әлбәттә, без

кирәгрәк! Бездән

башка кеше авызын да

ача алмый! – дип

кычкырганнар

сузыклар.

-

Анысын

карарбыз әле!- дип,

21

каршы чыкканнар ди,

тартыклар. – Бер дә

авызыңны ачмыйча

әйтеп кара әле безне.

Барып чыкмаячак!

-

“М” дип авыз

ачмыйча да әйтеп була!

-

Шул бер “М” нан

башка бер авазны да

авыз ачмыйча әйтә

алмаячаксыз.

-

Барыбер без

кирәгрәк, - дигәннәр

сузык авазлар.- Бер

иҗек тә, бер сүз дә

бездән башка була

алмый. Без үзебез генә

дә сүз була алабыз: Ә?

И! Уу, ууы, О!

-

Сездән башка

иҗек тә, сүз дә

булмый- анысы дөрес.

Сез бездән башка гына

берәр сүз әйтеп

карагыз әле. Мәсәлән:

Татарстанның

22

башкаласын.

-

А-а, - дигәннәр

сузыклар һәм тынып

калганнар.

-

Күрдегезме инде,

бернәрсә дә аңлар хәл

юк бит! Менә без

үзебез генә дә “Кзн”

дип әйтәбез икән,

һәркем Казан икәнен

чамалый алачак.

-

Ярар, яхшы.

Алайса бездән башка

гына Башкортстанның

башкаласын әйтеп

карагыз әле! – дип

көлешкәннәр

сузыклар.

Тартыклар , шәм утын

сүндерергә тырышкан

кебек, “Ф! Ф!” дип

азапланганнар да,

бернәрсә барып

чыкмагач, башларын

аска иеп тынып

калганнар , ди.

23

Әлеге әкияттән соң

фикерегез үзгәрдеме,

юкмы, эй ар гайд

структурасын

кулланып җавап

әзерләүне дәвам

итәбез .Финк-райт-

раунд-робин

структурасын

кулланып фикерләрне

әзерлибез. Уйлагыз

-10 секунд, язып

куегыз -20 секунд һәм

бер-берегез белән

уртаклашыгыз- 10

секунд .№1

башлый....

(Укучылар бер-

берләренә 10 секунд

дәвамында үз

җавапларын группада

дәлиллиләр. Укытучы

җавапларны сорый.)

Җавапларыгыз өчен

рәхмәт.

Димәк, без бүген

Сузык аваз

хәрефләрен

өйрәнәбез

Үзбәя

24

дәрестә нәрсә турында

сөләшәбез?

II.Уку

мәсьәләсен

этаплап

чишү.

Күнегүләр

эчтәлегенә

төшенү

6

Төркемләп

Проблемалы

ситуацияләрне эзләп

табуны оештыру.

-Татар алфавитында

сузык авазларны

белдерүче нинди

хәрефләр бар? (тактада

язып бару)

2 слайд

Арткы рәт (калын)

сузыклары [а], [о],[у],

[ы], [о-], [ы-],

Алгы рәт (нечкә)

сузыклары [ә], [ө], [ү],

Аңлатма бирү,

нәтиҗә

ясау .Сузык

авазлар

тавыштан гына

торалар.

Сузыкларның

күпчелеге

калынлыкта –

нечкәлектә

парлашалар. Рус

теленнән кергән

алынма

сүзләрдәге

сузыклар

сузыбрак әйтелә

Регулятив:

максат кую;

коммуникатив:

сораулар кую;

танып белү:

гомумуку – танып

белү максатын

үзлектән

билгеләү; логик-

проблеманы

билгеләү

25

1)Дәреслек

белән эш

а) беренчел

дәрәҗәдәге

күнегүләр

б) икенчел

Күнегүләр

эчтәлегенә

төшенү

Индивидуаль

Парлап

[э], [и],[э-]

Иренләшкән

сузыклар: [у],[ү], [о],

[ө], [о-].

Иренләшмәгән [а],

[ы], [о-], [ы-],[ә],[э],

[и],[э-]

Дәреслекнең 21 нче

бите.

35 нче күнегү. Төрле

сузык авазлар кергән

бер иҗекле ун сүз

язарга. Сузык

авазларны квадрат

җәяләр эчендә

күрсәтергә.

Джот Тотс. Өстәл

өстендә 12 кәгазь

торган

[о-], [ы-],[э-]

авазларының

гына калын яки

нечкә парлары

юк.

Үзбәя

Нәтиҗә ясау.

Үзбәя.

Танып белү:

гипотеза кую,

фикер алышу,

исбатлау.

Регулятив: үз

эшчәнлегеңне

контрольдә тоту.

26

дәрәҗәдәге

күнегүләр

Төркемләп

кисәге ята. Һәр уенчы

4 әр бит ала. Сузык

авазлардан торган

сүзләр яза. Өстәлгә

куя. Диагональ,

вертикаль, горизонталь

яткан 3 сүзне кертеп

җөмләләр төзиләр.

Бер-берләренә әйтәләр.

Нәтиҗә ясау.

Үзбәя .

Физминутка Аруны

киметү

2

Төркем белән

Салмак кына көй куя

Матур сүзләр

уйладык

Ял итәргә

туктадык.

27

Җилкәләрне

турайттык,

Тирән итеп

суладык,

Башны як-якка

бордык,

Чүгәләдек һәм

тордык,

Бер урында

йөгердек,

Аннары соң

сикердек.

Сузылдык –

киерелдек.

Югарыга

үрелдек.

Соңыннан

тынычланып

Дәресне дәвам

итик.

28

2) парларда

эш

4

Төркемләп

Парлап эш.

36 нчы күнегү.

(телдән) Укыгыз һәм

чагыштырыгыз:

сүзләрнең калын яки

нечкә әйтелүе кайсы

авазларга бәйле?

37 нче күнегү.Укыгыз

һәм чагыштырыгыз:

[о], [ы], [э] авазлары

кайсы сүзләрдә

кыскарак,

кайсыларында

сузыбрак әйтелә?

Сүзлек өстендә эш.

Бор – полк, тор – сорт,

кыр – сыр, сыр – тыл,

Нәтиҗә. Калын

сузыклар [а],

[о],[у], [ы], [о-],

[ы-],

Нечкә сузыклар

[ә], [ө], [ү], [э],

[и], [э-]

[о], [ы], [э] татар

телендә кыска

әйтелә.

Үзбәя

Нәтиҗә.

[о], [ы], [э] татар

телендә кыска

әйтелә,рус

теленнән кергән

алынма сүзләрдә

сузыбрак әйтелә.

Шәхси:

шәхесара

мөнәсәбәтләрне

аңларга булышу,

хезмәттәшлеккә,

бер-береңә ярдәм

итәргә әзер булу,

үзләштергән

материалны

бәяләү

Регулятив:

арадаш

максатларның

эзлеклелеген

ачыклау,

каршылыклы уй-

фикерләр

булганда, дөрес

юлны сайлау.

Танып белү:

кирәкле

белешмәне эзләү

һәм аерып чыгару;

Язма эш

29

элек – электр, эре -

букет

Үзбәя

Аралашу:

аңлы рәвештә

башкаларның

фикерләренә

таянып эш итү

куелган проблема

буенча бергәләп

фикер алышу,

иптәшләре белән

нәтиҗәле һәм

ирекле

хезмәттәшлек итү

3) карточка

белән эш

Үз-үзеңне

тикшерү

өчен

мөстәкыйль

эшләү

Белемнәрне

ныгыту

6

Индивидуаль,

Аңлату:

-

Белгәннәрне

гомумиләштереп һәм

түбәндәге

белешмәдән

файдаланып, сан

турында модельне

тутырып бетерегез.

Күпнокталар урынына

куелырга тиешле

сүзләрне сайлап

Дәфтәрдә язып

эшләү,

Танып белү:

иҗади һәм эзләнү

характерындагы

мәсьәләләрне

мөстәкыйль хәл

итү

Шәхси:

әхлак нормаларын

аңлау һәм үз-

үзеңне тотышыңа

бәя бирә белү.

Регулятив:

иптәшләрең белән

Язмача

эшләү һәм

телдән

җавап

бирү.

Ачыклык

30

алырга.

1.Авазлар язуда ...

белән күрсәтелә.2.

Авазларны ... һәм ... . 3.

Хәрефләрне ... , ... , һәм

... .4. Сузык авазларны

белдерүче хәрефләр ...,

ә сузык авазлар ... .

Сүзләр: язабыз,

күрәбез, 9, укыйбыз,

әйтәбез, ишетәбез,

хәрефләр,12.

Сингл- раунд- робин

структурасын

кулланып җавапларны

тикшерәбез.

(Төркемнәрдәге һәр

кеше башта 1нче,

аннары 2нче, 3нче,

4нче җөмләләрне укып

чыгалар)

Җавапларыгыз өчен

Нәтиҗә.

Хәрефләр.

Әйтәбез,

ишетәбез.

Язабыз, күрәбез,

укыйбыз.

Үзбәя.

дустанә

мөнәсәбәттә булу,

каршылыклы уй-

фикерләр

булганда, дөрес

юлны сайлый

белү

Аралашу:

монологик һәм

диалогик

сөйләмгә ия булу,

иптәшләре һәм

өлкәннәр белән

нәтиҗәле һәм

ирекле

хезмәттәшлек

Танып белү:

укучының укуга,

эзлекле фикер

йөртүгә,

проблеманы

ачыклауга һәм

аны чишүгә

юнәлтелгән

эшчәнлеген

ачыклау, сәбәп

кертү

өчен

сораулар

бирү

Тест

сораулары

на җавап

бирү.

31

рәхмәт.

Модель слайдта (4)

күрсәтелә.

һәм нәтиҗә

бәйләнешен

урнаштыру

Шәхси:

үзләштергән

материалны

иҗтимагый һәм

шәхси

кыйммәтләрдән

чыгып бәяләү

Регулятив:

укучыларның

программа

нигезендә

үзләштергән

(аерым темалар

буенча) белем һәм

күнекмәләрен

бәяләүитү.

III

Рефлексия

Гомумиләште

Куелган

бурыч-ның

нәтиҗәләргә

туры килүе.

Укучыларга

6

Индивидуаль,

Өй эшен үтәү

технологиясен,

күнегүне эшләү

алымнарын өйрәтү.

Укучыларның шәхси

үзенчәлекләрен искә

Сорауларга

җавап бирү.

Өй эшен

Регулятив:

өйрәнелгән

материалның

кирәклегенә һәм

әһәмиятенә

төшенү,

Ачыклык

кертү

өчен

сораулар

бирү

Тест

32

рү һәм

системага

салу.

1. Өй эше

бирү.

2. Дәрескә

нәтиҗә ясау.

өй эшенең

максатын,

үтәү

юлларын

күрсәтү

Укучылар

белән

бергәләп

дәрескә

йомгак ясау

Төркем белән

алып,

дифференцацияле өй

эше бирү:1)мәҗбүри:

38 нче күнегү. Алынма

сүзләрне табыгыз.

Алардагы сузык

авазлар ничек әйтелә?

2) ярым иҗади: сузык

аваздан башланган 2

иҗекле, 5 хәрефле 10

сүз языгыз. 3) иҗади:

хоккей командалары

турында мәгълүмат

табып килергә.(слайд)

Сораулар буенча

әңгәмә.

-

Дәрестә

нинди

УМ чишелдеме?

-

Алган

белемнәрне

кайларда

кулланып булачак?

-

Сезнең өчен бу

теманы өйрәнү авыр

булдымы?

-

Үзегезгә билге

көндәлекләргә

язалар,

сорауларга җавап

алалар

Нәтиҗә ясау.

каршылыклы уй-

фикерләр

булганда, дөрес

юлны сайлау

Танып белү:

танып белү

максатын

мөстәкыйль

формалаштыру,

логик фикерләүгә

омтылу

Аралашу:

сораулар бирү,

тыңлый һәм кара-

каршы сөйләшүдә

катнаша белү.

Регулятив:

укучыларның

программа

нигезендә аерым

темалар буенча

үзләштергән

белем һәм

күнекмәләрен

бәяләү,

сораулары

на җавап

бирү.

33

куегыз.

“Уңышлар баскычы”

карточкаларындагы

билгеләрне журналга

төшерәм.

Укытучы татар теле

дәресенә карата

укучыларның уңай

мөнәсәбәтен тәэмин

итә

Үзбәя.

Укучылар

дәрестән уңай

тәэсир алалар.

укучыларның уку

гамәлләренә ия

булуларының

сыйфатын һәм

дәрәҗәсен

билгеләү,

йомгаклау,

белемнәрен

тикшерүне

оештыру

Шәхси:

үзеңнең уку

эшчәнлегеңне

бәяләү Аралашу:

куелган проблема

буенча бергәләп

фикер алышуга,

иптәшләрең һәм

өлкәннәр белән

нәтиҗәле һәм

ирекле

хезмәттәшлек

итүгә юнәлтелгән

эшчәнлеккә әзер

булу, җәмгыятнең

актив шәхесе

34

булып үсү.

35

Проектны гамәлгә ашыруның көтелгән нәтиҗәләре:

1. Технологик картаны язу.

2. Гамәлгә кертү өчен әзерләү.

3. Сынап карау.

4. Мөстәкыйль рәвештә технологик карталар язу күнекмәсе булдыру.

ЙОМГАК

36

Проект

эшебезнең

темасы:

“Татар

телендә

гомуми

белем

бирү

оешмаларының 5 нче сыйныфында “Сузык авазлар” темасына татар теле

дәресенең технологик картасы”

Проектның төп максаты проблеманы теоретик һәм практик яктан

өйрәнеп, татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен 5 нче

сыйныфта

татар

теле

фәне

буенча

“Сузык

авазлар”

темасына

дәреснең

технологик картасын төзү һәм гамәлгә кертү иде. Шуннан чыгып, бурычлар

куелды.

“Сузык

авазлар”

темасына

төзелгән

технологик

картабыз

тулаем

укытучы һәм укучы эшчәнлегенең һәрбер этабын күрсәтеп тора. Һәрбер

этапта УУГ төрләре күрсәтелә.

Безнеңчә,

технологик

карта

төзүнең актуальлеге шунда:

технологик

карта

укыту-тәрбия

процессын

нәтиҗәле

итеп

оештырырга,

ФДББС

таләпләре

нигезендә

предмет,

метапредмет

һәм

шәхси

осталыкларының

үсешен

тәэмин

итергә,

укытучының

дәрескә

әзерләнү

вакытын

җитди

дәрәҗәдә киметергә ярдәм итә.

Технологик карта мәктәп җитәкчелегенә программаның үтәлешен һәм

көтелгән

нәтиҗәләрнең

ирешү

дәрәҗәсен

контрольдә

тотарга,

кирәкле

методик ярдәм күрсәтергә ярдәм итә.

Проект эшебезгә “Сузык авазлар илендә” исемле китапчыгыбызны да

теркибез. Сузык авазлар темасын үзенчә яктырткан проект булганга күрә,

ул, гомумән, яңалык булып тора.Татар мәктәбендәге укытучы мөгаллимнәр

бу проектны уңышлы санарлар дип уйлыйбыз.

Проект эшен башкарганда, рус галимнәре белән беррәттән, үзебезнең

галимнәр,

Ф.Ф.Харисов,

Ә.Н.Хуҗиәхмәтов,

А.Х.

Мөхәммәтҗанова,

Р.Б.

Камаева хезмәтләре, “Мәгариф. Татар теле” журналы мәкаләләре һ.б. белән

таныштык.

37

ӘДӘБИЯТ ИСЕМЛЕГЕ.

1.

Абдрәхимова Я.Х. Татар теленнән дидактик материаллар. – К., 2004

.

2.

Казачкова, С.П. Начальная школа. Требования стандартов второго

поколения к урокам и внеурочной деятельности. М., “Планета”, 2014.

3.

Максимов Н.В. Татар теленнән тестлар. – К., 2002.

4.

Мәгариф. Татар теле. ХӘЙРУЛЛИНА Г., ГАРӘПШИНА Р. Саннарны

гомумиләштереп кабатлау. 2016, №2.

5.

Н. Исәнбәт. Мәкальләр китабы.

6.

Харисов Ф.Ф. Татар телен чит тел буларак өйрәтүнең фәнни – методик

нигезләре. – Казан: Татар. кит. нәшр. , 2015.

7.

Хәсәншина Р.Г. Татар теле. 5 сыйныф: татар телендә гомуми белем

бирү оешмалары өчен уку әсбабы. – Казан : Тат.кит.нәшр., 2015.

8.

Ә.Н. Хуҗиәхмәтов. “Педагогик технологияләр”, “Мәгариф” нәшрияте,

Казан, 2008.

9.

“Татар мәктәпләрендәукучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият

укыту программалары” (М.З. Зәкиев, Казан. “Мәгариф” нәшрияты,

2010)

10.Татар теле һәм әдәбият укытучысына ярдәмгә: ФДББС турында

белешмәлек һәм терәк схемалар: методик ярдәмлек / төзүчеләр: А.Х.

Мөхәммәтҗанова, Р.Б. Камаева, – Казан: ТРМҮИ, 2015.

38

КУШЫМТА

1.

Уңышлар баскычы ( һәр укучыга билге куяр өчен)

Йомгак билге

Тест

85 нче күнегү

Җөмләләрне 2 төркемгә бүлү

Мәкальләр буенча эш

Сүзләрне өч

төркемгә бүлү

Алмашлык тур сораулар

Өй эше

2.

Карточка

Мәкальләрне укырга, мәгънәләрен аңлатырга, саннарны язып алырга,

сораулар куярга.

Берәүнең кулы эшли,

39

Икенченең теле эшли.

Байлык бер айлык, саулык гомерлек.

Алтыда белгән ана телең, алтмышта онытылмас.

Йөз явызлыкны бер дөреслек җиңә.

3.

Хат

Сәлам Тел белеме иленнән!

Исәнмесез, укучылар. Сезгә Морфология дустыгыз яза. Мин сезнең

бүген алган белемнәрегезне тикшереп алырга телим һәм тест сораулары

җибәрәм. Дәрес ахырында үзегезнең “Уңышлар баскычы” карточкаларын

шушы тартмага салып, миңа җибәрерсез. Ә мин сезнең бүгенге теманы

ничек үзләштергәнегезне белермен.

Сау булыгыз.

4.

Хат белән килгән тест сораулары

1.

Сан нәрсәне белдерә?

1)

Предметны;

2)

Хәрәкәтне;

3)

Предметның исәбен.

2.

Сан нинди сорауларга җавап бирә?

1)

кем? нәрсә?

2)

нинди? кайсы?

3)

ничә? күпме?

4)

нишли? нишләде?

3.

Сан белән ачыкланган исем:

1) сыйфатланмыш дип атала

2) саналмыш дип атала

3) берничек тә аталмый

4.

Түбәндәге саннар кайсы сүз төркемен ачыклыйлар? Беренче

сыйныф, бер алма, кырык биш яшь, унбер укучы.

1)

Сыйфатны;

40

2)

Исемне;

3)

Алмашлыкны; фигыльне.

5.

Сан төрләнәме:

1)

Әйе;

2)

Юк.

3)

Белмим.

41